4. Stijgers, dalers, starters en positieveranderingen

Dit hoofdstuk geeft antwoord op de vraag of het CBS cijfers kan maken over de dynamiek van online platformen in Nederland, op een manier die voldoende betrouwbaar is. Er wordt nagegaan welk deel van de platformen qua omzet groeit, gelijk blijft, dan wel krimpt in de periode 2020 tot en met 2023, en wordt er per jaar naar positieveranderingen gekeken van platformbedrijven wat betreft omzet. Tot slot, wordt verkend of er een beeld kan worden geschetst van startende platformbedrijven.

4.1 Beschikbare gegevens

Voor het onderzoek beschreven in dit hoofdstuk wordt gebruik gemaakt van dezelfde gegevens over omzet en bedrijfstakken als in hoofdstukken 2 en 3. Voor een uitgebreide toelichting bij deze gegevens verwijzen we naar deze hoofdstukken. 

4.2 Stijgers, dalers, stabiel

In de eerdere uitgaven van de Monitor online platformen zijn cijfers over het percentage bedrijven met een online platform met een toenemende, relatief stabiele, of afnemende omzet gepubliceerd (zie hier). De cijfers uit de Monitor online platformen 2023 over dit onderwerp zijn opnieuw weergegeven in Figuur 4.2.1. We concluderen hiermee dat het mogelijk is kwalitatief afdoende cijfers te publiceren over platformen met een stijgende, stabiele of afnemende omzet. Het aantal bedrijven in deze groepen is ook groot genoeg om verdere specificaties te kunnen maken. Afhankelijk van de wensen kan er bijvoorbeeld gebruik worden gemaakt van gegevens uit het bedrijvenregister om inzichtelijk te maken of het aandeel bedrijven met een online platform met een toenemende, relatief gelijkblijvende of afnemende omzet verschilt naar bedrijfstak of grootteklasse. Ook kan de relatie worden gelegd met kenmerken van de platformen zelf, zoals bijvoorbeeld het type product waarin het platform bemiddelt (goederen, diensten, informatie, communicatie). Er zal verder moeten worden afgestemd of er verdere analyse wenselijk is en in welke vorm dit zou moeten zijn, onder andere om te bepalen of er vragenlijst onderzoek nodig is en welke informatie verzameld zou moeten worden.

4.3 Positieveranderingen

In dit onderdeel hebben we met behulp van rangcorrelaties verkend in hoeverre de positie van online platformen, uitgedrukt in de grootte van de omzet, verandert van jaar op jaar. Een rangcorrelatie wordt uitgedrukt als een getal tussen 0 en 1. Een hoge rangcorrelatie voor twee jaren duidt erop dat de omzet van platformen ten opzichte van de andere platformen relatief onveranderd is. Platformen blijven dan dus redelijk op dezelfde plek in de rangorde van omzetten. Een lage rangcorrelatie duidt er juist op dat de positie van platformen in de rangorde van omzetten het ene jaar sterk afwijkt van die in het andere jaar. Daarmee is de rangcorrelatie een maat voor de veranderlijkheid van de omzet van platformen ten opzichte van die van andere platformen. 

Tabel 4.3.1 geeft de berekende rangcorrelaties voor alle bedrijven met een platform, en voor bedrijven met een platform in de bedrijfstakken G, J en N. De rangcorrelaties zijn (zeer) hoog voor alle koppels van aaneensluitende jaren. Dit betekent dat er een zeer sterke samenhang is tussen de positie van bedrijven met een platform in de omzetranking in een bepaald jaar en het voorgaande jaar. Met andere woorden, de omzet van bedrijven met een platform ten opzichte van andere platformen verandert weinig. Voor de periode 2020-2023 zijn de rangcorrelaties iets lager (maar nog steeds erg hoog), wat betekent dat de verschuivingen in de posities van bedrijven met een platform iets groter zijn wanner de periode iets langer is. 

Omdat de interpretatie van rangcorrelaties misschien niet helemaal intuïtief is, zijn ook de veranderingen in de ranking uitgedrukt in decielen (Tabel 4.3.2). Voor alle perioden is de verandering voor de grootste groep minder dan 1 deciel. Dat betekent dat het overgrote deel van de bedrijven met een platform minder dan 10 procent stijgt of daalt in de omzetranking. Een klein deel van de bedrijven met een platform stijgt of daalt echter wel meer dan 10 procent in de omzetranking. Vanwege een te groot risico op onthulling kon de ranking uitgedrukt in decielen niet worden gepresenteerd voor specifieke bedrijfstakken.

We concluderen dat het mogelijk is kwalitatief afdoende cijfers over positieveranderingen van bedrijven met een online platform te berekenen en te publiceren. Bij de interpretatie van de cijfers is het volgende echter van belang. Wanneer je rangcorrelaties binnen een strikt afgebakende markt zou berekenen zouden deze een maat zijn voor de dynamiek in deze markt. Een lage rangcorrelatie zou erop kunnen duiden dat de bedrijven die in het ene jaar ‘leidend zijn’ (uitgedrukt in omzet), het andere jaar minder leidend zijn. Voor de interpretatie van rangcorrelaties voor online platformen is het van belang te beseffen dat online platformen actief zijn in velerlei verschillende markten en vaak slechts een deel van de markt ‘dekken’. De rangcorrelaties voor online platformen kunnen dus niet worden geïnterpreteerd als maat voor de marktdynamiek. Deze moeten eerder worden opgevat als verandering in de relatieve positie ten opzichte van andere platformen. Het gaat dus om veranderingen ten opzichte van bedrijven die ook platformdiensten leveren, maar dit wel in een hele andere markt kunnen doen. 

Het ontbreekt op dit moment ook aan het referentie voor de interpretatie van de resultaten. Hoe verhoudt de sterkte van de positieveranderingen zich ten opzichte van andere groepen bedrijven, al dan niet in goed afgebakende markten? Een dergelijk inzicht zou de resultaten voor de bedrijven met een online platform in perspectief plaatsen.

4.4 Starters

Na een inventarisatie van de mogelijkheden om kwalitatief afdoende cijfers over startende online platformen te publiceren concluderen we dat dit niet mogelijk is. De belangrijkste reden is dat de groep startende bedrijven met een online platform te klein is om cijfers over te maken. Een andere redenen is dat het niet goed mogelijk is voldoende onderscheid te maken tussen het starten van een bedrijf en het starten van een online platform. In het bedrijvenregister is terug te vinden wanneer bedrijven zijn ‘geboren’. Het is hiermee mogelijk het moment van ‘geboorte’ te identificeren van het bedrijf dat hoort bij een online platform dat in een bepaald jaar in beeld is bij het CBS. Het kan echter zijn dat het bedrijf al enige tijd bestond voordat het bedrijf het initiatief nam het platform te starten. Dit onderscheid is niet goed te maken. Ook kunnen bedrijven fuseren en het kunnen platformen overgaan van eigenaar. Dit alles compliceert het verder in kaart brengen van cijfers over startende online platformen te zeer.