1. Introductie

Een verhuizing gaat vaak gepaard met een specifieke verandering in iemands levensloop. Mensen gaan samenwonen of juist uit elkaar en kinderen gaan het huis uit. Migratie kan dus verschillende redenen en oorzaken hebben. Selectieve migratie is een demografisch fenomeen dat invloed heeft op de sociaaleconomische structuur van gebieden. In de context van deze longread verwijst selectieve migratie naar het wegtrekken van een specifieke groep mensen – vaak mensen met een hbo- of universitair niveau en mensen met een hoger inkomen – die afwijkt van de totale bevolkingssamenstelling van een gebied. Dit proces kan leiden tot sociaaleconomische veranderingen en kan de regionale ontwikkeling beïnvloeden.

Uit onderzoek blijkt dat migratiepatronen vaak ongelijk verdeeld zijn. Hbo’ers en universitair geschoolden en mensen met een hoger inkomen zijn doorgaans mobieler en hebben meer mogelijkheden om naar economisch aantrekkelijke regio’s te verhuizen, waar betere carrièremogelijkheden en voorzieningen beschikbaar zijn (CBS, 2024, Van Ham en Feijten, 2008).

Uit een ander onderzoek (Van Huis en Van Agtmaal-Wobma, 2009) bleek al dat het verhuispatroon van studentensteden afwijkt van het landelijke patroon. Het zogenaamde ‘studentenpatroon’ kenmerkt zich door de instroom van jonge vestigers. Wanneer de studie is afgerond verlaten afgestudeerden de studentenstad. Er wordt bovendien gesteld dat deze ‘studentenpatronen’ wel sterk verschillen tussen de studentensteden: het hangt sterk samen met perifere of centrale ligging en het inwonertal van de stad. Zo stellen de onderzoekers dat het studentenpatroon van Leiden veel minder uitgesproken is dan dat van Groningen.

Ook uit onderzoek van Latten, Das en Chkalova (2008) bleek al dat de drie noordelijke provincies zeer verschillende verhuispatronen hebben. “Het stadsgewest Groningen functioneert als ‘opwerkfabriek’ voor jongeren die uit alle uithoeken van Noord-Nederland naar het stadsgewest trekken. Na enkele jaren van vergaren van kenniskapitaal stromen de dan wat oudere jongeren weer uit. Ze vertrekken vooral naar West-Nederland, waar ze een grotere kans maken op inkomensstijging”.

Een gebied waar zich mogelijk selectieve migratie voordoet, is Groningen-Noord (ca. 52 duizend inwoners), dat is aangemerkt als aandachtsgebied binnen het Nationaal Programma Leefbaarheid en Veiligheid (NPLV). In Groningen-Noord staan de leefbaarheid en veiligheid onder druk. Inwoners hebben te maken met een opeenstapeling van problemen rondom onderwijs, armoede, gezondheid, wonen en veiligheid (Gemeenteraad Groningen, 2023).

“Groningen als stad heeft veel aantrekkingskracht op mensen uit het Ommeland (het omliggende gebied). De stad kan deze bevolkingsgroei niet bijhouden, met als mogelijk gevolg toenemende ongelijkheid in de wijken en selectieve migratie vanuit onder andere de wijken in Groningen-Noord naar nieuwe wijken aan de westzijde van de stad (bijvoorbeeld De Held en Gravenburg). De prijs van het wonen en leven wordt hierdoor hoger en verdringing dreigt in bestaande en nieuwe wijken. Daardoor wordt een aantal wijken veel minder toegankelijk voor mensen met een smalle beurs. Tegelijkertijd vindt er in andere wijken een concentratie van kansarmen plaats. Deze processen voltrekken zich sluipenderwijs en dragen bij aan een tweedeling tussen arm en rijk, tussen mensen met kansen en mensen met minder kansen op werk, en vormen een voedingsbodem voor ondermijning. Daarmee dreigt de stad zich op termijn op te delen in kansrijke en kansarme wijken, zonder dat iemand daar op uit is” (Gemeenteraad Groningen, 2021).

Het gebied Groningen-Noord

Het gebied Groningen-Noord bestaat uit de wijken Vinkhuizen, Paddepoel, Selwerd/Tuinwijk, Indische Buurt, De Hoogte, de Professorenbuurt en de Oosterparkwijk.

Binnen Groningen-Noord is er een onderscheid aan te brengen tussen verschillende typen wijken. “In de periode 1960-1970 werden, vanwege de woningnood, in rap tempo drie nieuwe wijken aan de noordzijde van de stad gebouwd: Selwerd, Paddepoel en Vinkhuizen. Deze wijken kenmerken zich door onder andere het hoge percentage corporatieve woningbouw, functionele wijkwinkelcentra en een ruime opzet met ruimte voor auto’s en groen. De Oosterparkwijk, De Hoogte en de Indische Buurt zijn al ontwikkeld in de jaren twintig van de vorige eeuw, toen er behoefte ontstond aan ruimere en betere woningen voor arbeiders. Kenmerkend voor deze wijken is de kleinschaligheid en het individuele karakter. Deze verschillen in ontstaansgeschiedenis zorgen ervoor dat de wijken in Groningen-Noord momenteel in andere ontwikkelfasen zitten, en ook voor deels andere opgaven staan. Het gebied omvat verschillende typen stadswijken, maar is vergelijkbaar in de gebieden waar problematiek zich voordoet: armoede, gezondheid, opleiding, werkeloosheid, veiligheid, ondermijning, zelfredzaamheid en woonkwaliteit” (Gemeenteraad Groningen, 2021).

Onderzoeksvraag

In dit onderzoek is gekeken naar de verschillen in kenmerken tussen in- en uitstroom van personen in Groningen-Noord. Daarnaast zijn de interne verhuisbewegingen binnen dit gebied en de kenmerken van de totale bevolkingssamenstelling in Groningen-Noord in kaart gebracht.

De centrale vraag is: verschilt de uitstromende populatie van de instromende populatie en van de totale bevolking van Groningen-Noord?

Door de migratiedynamiek te bestuderen, kan inzicht worden verkregen in de factoren die bijdragen aan selectieve migratie en de mogelijke maatregelen die gebieden zoals Groningen-Noord kunnen nemen om talent te behouden of aan te trekken. Dit onderzoek draagt daardoor bij aan de bredere discussie over regionale ongelijkheid en sociaaleconomische ontwikkeling in Nederland.

Populatieafbakening

De populatie bestaat uit verhuisde personen van 18 jaar of ouder die binnen, vanuit of naar Groningen-Noord zijn verhuisd gedurende periode van 2018 tot en met 2022, deze wordt vergeleken met de totale bevolkingssamenstelling van het gebied. Daarbij wordt er per jaar gekeken naar de veranderingen tussen 1 januari en 31 december. Tussentijdse verhuizingen en veranderingen binnen een jaar worden buiten beschouwing gelaten. In de longread worden alleen figuren getoond en besproken over de totale periode (2018-2022) en niet die van individuele jaren.

De aantallen en percentages in deze tabellen zijn gebaseerd op verhuizingen van personen en niet op verhuizingen van huishoudens. Een paar dat is verhuisd bestaande uit twee mensen komt dus twee keer terug in de cijfers.

Voor de persoonskenmerken is de peildatum 31 december van het verslagjaar (2018-2022). Voor de woningkenmerken is de peildatum voor de achtergelaten woning 1 januari en voor de nieuw betrokken woning 31 december van het verslagjaar.

Onderzoeksmethode

De CBS Woonbase (CBS, 2023) vormt de basis van dit onderzoek. De Woonbase is een microdatabestand met een combinatie van woning- en bewonerskenmerken. Het doel van Woonbase is om makkelijker en eenduidiger informatie te generen over “wie woont waar” met daarbij een beschrijving van de woningen, bewoners en vooral ook de combinatie daarvan.

Leeswijzer

In hoofdstuk 2 worden de persoons- en huishoudenskenmerken van de verhuisde personen binnen, vanuit of naar het gebied Groningen-Noord besproken. In hoofdstuk 3 wordt de financiële situatie van de huishoudens waarin deze personen wonen in kaart gebracht. Hoofdstuk 4 gaat in op de woningkenmerken van deze groepen voor zowel de achtergelaten als de betrokken woning. Tenslotte wordt er in de conclusie teruggegrepen op de geformuleerde onderzoeksvraag.