Stikstofemissies naar lucht

De stikstofuitstoot naar de lucht bestaat voornamelijk uit ammoniak (NH₃) en stikstofoxiden (NO_x). In 2023 bestond de stikstofemissie naar de lucht uit 116 miljoen kilogram ammoniak (met name afkomstig uit de landbouw) en 152 miljoen NO_x (vooral uit verkeer en industrie). Omgerekend naar elementaire stikstof (N) bedraagt dit in totaal 142 miljoen kilogram stikstof, waarvan 96 miljoen kilogram uit ammoniak (67 procent) en 46 miljoen kilogram uit NO_x (33 procent). Stikstofemissies worden in dit artikel berekend aan de hand van de ‘National Emission Ceilings’ (NEC)-richtlijnen (Emissies van luchtverontreinigende stoffen). Hiervoor geldt de zogeheten NEC-definitie, en die heeft tot gevolg dat 'Emissies van luchtverontreinigende stoffen volgens NEC-richtlijnen' afwijken van de tabel ‘Emissies naar lucht op Nederlands grondgebied; totalen’.

Ammoniak

Verreweg de meeste ammoniak komt vrij in de landbouw (ongeveer 90 procent van de totale ammoniakemissie), en wordt gevormd wanneer ureum uit de urine van landbouwdieren in zogeheten drijfmest reageert met het enzym urease uit de uitwerpselen van het vee. Dit proces treedt op in de stallen, en bij het uitrijden van mest op landbouwgrond. Het merendeel van de uitstoot van ammoniak in de landbouw komt voor rekening van rundvee (55 procent), gevolgd door varkens (15 procent) en pluimvee (11 procent).

De nationale uitstoot van ammoniak is in 2023 vergeleken met 2022 met 4 miljoen kg NH₃ gedaald. Dat komt vooral omdat in de sector landbouw minder dieren werden gehouden, de hoeveelheid stikstof in varkensmest is afgenomen en er meer pluimveemest verwerkt en geëxporteerd is. In de sector Verkeer nemen NH₃-emissies vergeleken met 2022 iets toe, met 0,3 kiloton, doordat moderne dieselauto’s met een zogenaamde SCR (selective catalytic reduction)-katalysator een hogere NH₃-emissie hebben.

Na het grote deel landbouw aandeel volgen huishoudens op grote afstand, met ongeveer 4 procent van de totale ammoniakemissie. De meeste ammoniak komt vrij bij het ademen en transpireren van mensen. Ook de mest van huisdieren, en het roken van sigaren en sigaretten, telt mee in deze post. Er komt tot slot nauwelijks ammoniak vrij in het verkeer of in de industrie (maar voornamelijk NO_x).

Stikstofoxiden

Stikstofoxiden (NO_x) komen vooral vrij bij verbrandingsprocessen, waarbij zuurstof (O₂) en stikstof (N₂) uit de lucht met elkaar reageren. Deze verbrandingsprocessen vinden met name plaats bij voertuigen met een verbrandingsmotor, en bij industriële processen, zoals in energiecentrales en hoogovens. De uitstoot van stikstofoxiden is in 2023 vergeleken met 2022 met miljoen kg NO_x gedaald. Dat komt door de hoge aardgasprijzen, een steeds moderner wagenpark en doordat er minder elektriciteit opgewekt wordt met steenkool.

Het wegverkeer heeft met 35 procent verreweg het grootste aandeel in de NO_x-emissie. Qua vervoer heeft de scheepvaart met 13,6 procent ook een aanzienlijk aandeel. Zeevaart en visserij tellen hierin niet mee, maar zitten in Overige mobiele bronnen.

Industrie en Afval hebben samen een aandeel van ongeveer 13,7 procent, de bouwsector daar in draagt voor ongeveer 0,3 procent bij aan de NO_x-uitstoot. Ook de luchtvaart heeft een relatief klein aandeel in de totale uitstoot van stikstofoxiden (2,4 procent): net als bij de scheepvaart gaat het alleen om emissies boven Nederlands grondgebied. Deze worden bij benadering berekend aan de hand van de verbranding van brandstof tijdens het opstijgen, landen en taxiën van vliegtuigen, aangevuld met het verlies door verdamping van brandstof. NO_x-uitstoot tijdens de rest van de vlucht – buiten de Nederlandse landsgrenzen - telt dus niet mee.

De stationaire landbouw stoot voor ongeveer 2,5 procent uit van de totale NOx-emissie. De stationaire uitstoot van NO_x door de landbouw wordt vooral veroorzaakt bij het verwarmen van kassen. Bij het gebruik van mobiele (landbouw)werktuigen wordt nog eens 5,3 procent van de van de totale NO_x-emissie uitgestoten. Deze vallen onder overige mobiele bronnen in het figuur hieronder.