Bodembalansen, 1990-2009*
In de bodembalansen worden de mineralenoverschotten berekend op basis van de aan- en afvoer van mineralen naar en van landbouwgrond (‘overschot-2’). Deze paragraaf geeft detailinformatie over de ontwikkeling van de diverse aan- en afvoerposten die een rol spelen in de bodembalansen, alsmede over de uiteindelijke accumulatie van mineralen in de bodem.
Aanvoer
Circa 90 procent van de mineralen wordt aangevoerd via dierlijke mest en kunstmest. Van deze aanvoer is het aandeel dierlijke mest in de loop der jaren gestegen terwijl het aandeel kunstmest is gedaald (zie figuren hieronder over de aanvoer van mineralen op cultuurgrond voor 2008 en 1990.
Daarnaast spelen enkele kleinere bronnen een rol (onder andere de retourstroom uit gewassen naar de bodem) en bereiken mineralen de bodem via depositie uit de lucht.
Aanvoer van stikstof, fosfor en kalium op cultuurgrond, 2008
Aanvoer van stikstof, fosfor en kalium op cultuurgrond, 1990
De invoering van MINAS in 1998 en het Nieuwe Mestbeleid in 2006 heeft de afgelopen jaren effect gehad op het terugdringen van de overschotten. Door de opmerkelijk dalende aanvoer van dierlijke mest en kunstmest op landbouwgrond (vooral na 1999) zijn de overschotten ten opzichte van 1990 sterk afgenomen. Voor stikstof is de aanvoer van dierlijke mest en kunstmest verrekend met de ammoniakverliezen naar de lucht. Bij dierlijke mest is er naast ammoniak (NH3) vervluchtiging ook vervluchtiging van andere stikstofverbindingen uit stal en mestopslagen: N2O, N2 en NOx. De emissie van deze stoffen is bij vaste mest groter dan bij dunne mest (Oenema et al., 2000). In dit artikel kon wegens kort tijdsbestek nog geen rekening worden gehouden met de nieuwe berekeningsmethode voor de stikstofverliezen naar de lucht als gevolg van nieuw wetenschappelijk onderzoek door de Werkgroep Nationaal Emissiemodel voor Ammoniak (NEMA) van de Commissie van Deskundigen Meststoffenwet (CDM). De nieuwe cijfers van de stikstofverliezen zullen op korte termijn, zodra beschikbaar, verwerkt en gepubliceerd worden in de volgende versie van ‘Bodembalansen’ op StatLine.
De depositie van stikstof als aanvoerpost is voor minder dan de helft afkomstig van emissies uit de landbouw (retourstroom). De rest wordt veroorzaakt door emissies van andere bronnen zoals verkeer, industrie en buitenland. Het percentage afkomstig uit de landbouw is in de loop der jaren gedaald, het bedraagt thans (2008) circa 45 procent, in 1990 was dit nog circa 60 procent.
De totale aanvoer van stikstof en fosfor op landbouwgrond bedraagt circa 90 procent respectievelijk 85 procent van de totale aanvoer op Nederlandse bodems.
Afvoer
Behalve van de aanvoer van meststoffen zijn de overschotten sterk afhankelijk van de afvoer met gewassen. Binnen de post ‘afvoer van mineralen met gewassen’ wordt onderscheid gemaakt in akkerbouw-, grasland- en tuinbouwgewassen. Behalve van de mate van bemesting en grondsoort is de afvoer met gewassen ook afhankelijk van de weersomstandigheden. Jaarlijks kunnen de gewasopbrengsten door veranderde weersomstandigheden sterk van elkaar verschillen met als gevolg schommelingen in de overschotten van jaar op jaar.
De opname van stikstof en fosfor door gewassen bedraagt in 2008 circa 60 procent respectievelijk 75 procent van de totale aanvoer op landbouwgrond. In 1990 bedroeg dit circa 50 procent respectievelijk circa 45 procent.
Accumulatie
De uiteindelijke accumulatie in de bodem is kleiner dan de netto belasting. Van de netto belasting bereikt een deel via uit- en afspoeling (in 2008 circa 47 mln kg N en 3 mln kg P) en via directe emissies (in 2008 circa 4 mln kg N en 0,2 mln kg P) het oppervlaktewater. Ook denitrificeert een aanzienlijk deel onder vorming van het onschuldige stikstofgas (N2) of andere stikstofverbindingen zoals het broeikasgas distikstofoxide (N2O). De totale omvang van de denitrificatie uit landbouwbodems is onbekend.
Bron: Statline,
• Mineralen op landbouwgrond (bodembalans)
• Stikstof en fosfor in Nederland