1. Inleiding

Deze publicatie over de satellietrekening cultuur en media is op verzoek van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap door het CBS samengesteld. De satellietrekening cultuur en media beschrijft aan de hand van macro-economische grootheden zoals het bruto binnenlands product, de in- en uitvoer en de consumptieve bestedingen de bijdrage van cultuur en media aan de Nederlandse economie. Deze derde editie bevat de uitkomsten over 2015, 2018 en 2022 waarbij de uitkomsten over verslagjaar 2022 centraal staan.

Een satellietrekening is een aanvullende rekening naast de nationale rekeningen die een aspect van de economie beschrijft. Een belangrijk kenmerk is dat de resultaten consistent zijn aan de uitkomsten van deze nationale rekeningen. Dat betekent dat met de satellietrekening zoveel mogelijk wordt aangesloten bij de methoden, concepten en definities zoals die in de nationale rekeningen worden gebruikt. Hierdoor kunnen de uitkomsten hiervan worden vergeleken met die van de economie als geheel zoals die in nationale rekeningen zijn vast gesteld.

Naast een beschrijving van de macro-economische grootheden voor cultuur en media wordt in deze publicatie ingezoomd op bedrijfstakken, goederen en diensten. Daarbij staat de vraag centraal welke goederen, diensten én bedrijfstakken binnen de cultuur en media sector van groot dan wel minder groot economisch belang zijn. Goederen en diensten die tot cultuur en media worden gerekend, zijn daarbij ingedeeld naar domeinen. Deze indeling sluit beter aan bij ‘het veld’ dan de indelingen zoals die in de nationale rekeningen worden gehanteerd. Voorbeelden van domeinen zijn Letteren, Podiumkunsten en Erfgoed¹⁾.

Wat is cultuur en media?

Om een satellietrekening cultuur en media te kunnen samenstellen moet eerst worden bepaald wát cultuur en media omvat. Cultuur en media zijn in deze satellietrekening gedefinieerd in termen van goederen en diensten uit de CPA-classificatie²⁾. Dit betreft in eerste instantie de primaire cultuur- en mediaproducten waar ruwweg is aangesloten bij de definities van de EU (ESSnet-cultuur) en de UNESCO. De kern van deze definitie wordt gevormd door de eigenschappen (kunstzinnige) creatie, culturele expressie en beheer en behoud van erfgoed. Daarnaast is door het CBS een gedragslijn geformuleerd in hoeverre ondersteunende goederen en diensten verderop in de productie- en distributieketen van cultuur- en mediaproducten, moeten worden meegenomen. Hierover bestaat minder overeenstemming tussen de EU en de UNESCO. De door het CBS geformuleerde gedragslijn luidt als volgt:

Tot cultuur- en mediaproducten worden niet alleen alle primaire cultuur- en mediaproducten zelf (uitgaande van de waarden ‘creatie’ en ‘culturele expressie’) gerekend, maar ook die goederen en diensten die zonder deze primaire cultuur- en mediaproducten niet zouden bestaan.

Voorbeelden van primaire cultuur- en mediaproducten zijn museum- en bibliotheekdiensten, boeken, architectendiensten, reclame-uitingen, radio- en tv-programma’s, theatervoorstellingen, online games en fotografie. Voorbeelden van ondersteunende cultuur- en mediaproducten zijn muziekinstrumenten, fototoestellen, radio- en tv-toestellen en boekbind- en drukmachines. Cultuur en media omvatten in deze satellietrekening dus zowel de ‘traditionele’ cultuur (musea, bibliotheken, podiumkunsten e.d.), de media (radio, tv, kranten en tijdschriften e.d.) als ook een belangrijk deel van de creatieve industrie (architectuur, ontwerp, reclame e.d.).
Tenslotte is een aantal goederen en diensten meegenomen die weliswaar geen cultuur- of mediaproduct zijn, maar daar wel onlosmakelijk mee verbonden is. Denk hierbij bijvoorbeeld aan de horeca en de winkel van een museum en de investeringen in museumgebouwen.

Een uitgebreide verantwoording van welke goederen en diensten tot cultuur en media zijn gerekend inclusief de complete lijst van deze goederen en diensten, alsmede tot welk (sub)domein deze goederen en diensten worden gerekend, is opgenomen in bijlage 1.

Wijzigingen ten opzichte van de vorige editie

In 2019 werd voor het eerst de satellietrekening cultuur en media samengesteld met uitkomsten over 2015. De tweede editie volgde in 2021 met uitkomsten over 2015 en 2018, en een uitgebreidere bedrijfstak- en domeinindelingen³⁾. Ook sloot de tweede editie aan bij de gereviseerde uitkomsten van de nationale rekeningen voor het jaar 2015.  In deze derde editie worden uitkomsten gepresenteerd die aansluiten bij de revisie van de nationale rekeningen over 2021. Dit geldt voor alle cijfers van 2015, 2018 en 2022 die in deze publicatie aan bod komen.  Het maken van volgtijdelijke vergelijkbare tijdreeksen was in deze editie een extra grote uitdaging. Dit kwam door de significante bijstellingen in de relevante bedrijfstakken en goederengroepen in het revisiejaar 2021. Dit werd nog eens versterkt door het gebrek aan detailgegevens in de teruggelegde tijdreeksen zoals deze gemaakt en beschikbaar zijn in en bij de Nationale rekeningen. Enige voorzichtigheid bij het  gebruiken van de tijdreeksgegevens zoals gepresenteerd in deze publicatie wordt hierbij dus aanbevolen. 

Leeswijzer

In hoofdstuk 2 wordt het aandeel van cultuur en media in de belangrijkste macro-economische grootheden van de Nederlandse economie beschreven. In hoofdstuk 3 wordt de cultuur- en mediasector zelf meer in detail beschreven. Zo ontstaat een beeld van de belangrijkste cultuur- en mediaproducten en de bedrijfstakken die daarbij een rol spelen. Ook worden de belangrijkste economische variabelen en kenmerken per (sub)domein beschreven. Hoofdstuk 4 behandelt de overheidsuitgaven aan cultuur en media en in hoofdstuk 5 worden de uitkomsten van de voorliggende satellietrekening cultuur en media vergeleken met soortgelijk werk uit andere landen.

De uitgebreidere toelichtingen op wát tot cultuur en media wordt gerekend en hóe een satellietrekening tot stand komt zijn respectievelijk opgenomen in bijlage 1 en bijlage 2.

Ten slotte zijn de gedetailleerde tabellen met praktisch al het onderliggende cijfermateriaal waar deze rapportage op gebaseerd is, bijgevoegd.