6. Strategische samenwerking
6.1 Algemeen
Samenwerking met overheden en wetenschap is cruciaal voor het CBS om zijn wettelijke taken zo adequaat mogelijk uit te kunnen voeren. Het CBS werkt echter niet alleen samen met veel partners om een zo hoog mogelijke kwaliteit van de bestaande statistische dienstverlening te creëren maar ook om kennis en kunde met kennispartners uit te wisselen en op een hoger niveau te brengen of om te werken aan innovatieve methoden van dataverzameling en –verwerking. Daarbij dient deze samenwerking altijd het doel om stappen te zetten op het gebied van toekomstbestendige, relevante en onafhankelijke statistiek. Samenwerking is voor het CBS dus geen doel maar een middel. Grofweg onderscheidt het CBS samenwerking met leveranciers van data, zoals beheerders van overheidsregisters of bedrijven, samenwerking met academische en kennisinstituten, thematische samenwerking rond innovatieve methoden en internationale samenwerking. Bij de samenwerking wordt de Beleidsregel taakuitoefening CBS vanzelfsprekend eerbiedigd.In dit hoofdstuk worden enkele voorbeelden genoemd van samenwerkingsverbanden in 2021. Meer concrete samenwerkingsprojecten zijn elders in dit jaarverslag te vinden, bijvoorbeeld in hoofdstuk 2.
6.2 Diverse samenwerkingsrelaties
KennisinstitutenIn 2021 werd de samenwerking tussen het CBS en het SCP, het Centraal Planbureau (CPB), TNO, WODC, PBL en het RIVM voortgezet en geïntensiveerd. De samenwerking met deze partijen vond onder meer plaats bij (methodologisch) onderzoek, analyse en publicaties, steekproeftrekking en bij enquêtering. Dit leidde in 2021 tot een aantal nieuwe en herhaalde onderzoeken. Hiermee bewerkstelligden de samenwerkingspartners een doelmatige inzet van publieke middelen. De onderzoeksterreinen van het CBS, SCP, PBL, CPB, RIVM, WODC en TNO overlappen deels. Daarnaast bestaan er gaten in de informatievoorziening die met de samenwerking kunnen worden voorkomen. Verder kan de samenwerking de eenduidigheid van cijfers bevorderen.
De samenwerking met het SCP ging over het sociaal en cultureel terrein. Het SCP en het CBS streven door middel van deze samenwerking naar innovatie en verbetering van de informatieverzameling en –voorziening op de wederzijdse werkterreinen. In de hoofdstukken 2 en 5 staat een aantal concrete samenwerkingsprojecten van het CBS en het SCP beschreven. Met het CPB werd samengewerkt op diverse thema’s, waaronder macro-economie, globalisering, inkomens en werkgelegenheid. Eind 2021 is er voor de thema’s macro-economie en globalisering een bijeenkomst geweest waarin de werkprogramma’s en onderzoekslijnen van het CPB en het CBS op deze thema’s voor de komende jaren en de mogelijkheden voor samenwerking zijn besproken. Met het WODC is in 2021 samengewerkt bij onderzoek op het terrein van Justitie en Veiligheid, zoals de voorbereiding voor de Prevalentiemonitor Huiselijk en Seksueel Geweld waarvoor de dataverzameling in 2022 plaatsvindt.
Het CBS en TNO werkten onder meer intensief samen rondom arbeid(smarkt)-gerelateerde thema’s, waaronder de Nationale Enquête Arbeidsomstandigheden (NEA) en de Zelfstandigen enquête (ZEA), zoals beschreven in hoofdstuk 2. Verder is ingezet op samenwerking op andere thema’s zoals gezondheid, mobiliteit, duurzaamheid en veiligheid. Daarnaast is verder samengewerkt op het gebied van Artificial Intelligence (AI), waarvoor het CBS en TNO in 2019 gezamenlijk het CBS-TNO partnership Trusted AI hebben opgezet.
Met het RIVM keek het CBS naar onder andere gezondheid en leefstijlonderzoek. Er is een akkoord bereikt over het uitvoeren van een pilot in 2022, waarin onderzocht wordt of transactiedata van supermarkten benut kunnen worden voor onderzoek naar gezondheid en voeding, bijvoorbeeld door na te gaan of er meer producten worden verkocht met een lager zoutgehalte. In 2020 is in samenwerking met het RIVM een versnelling van de publicatie van de doodsoorzakenstatistiek gerealiseerd, inclusief cijfers over vastgestelde en vermoedelijke sterfte aan corona. De samenwerking met het RIVM is in 2021 verder verbreed en verdiept, met name op het gebied van corona. Wat betreft dit laatste is in 2021 gestart met een nauwe samenwerking, waarbij de focus initieel vooral op onderzoek van GGD-testdata lag. Samen is ook gewerkt aan voorbereidingen om statistisch en wetenschappelijk onderzoek op vaccinatiedata te kunnen uitvoeren. Doel is om door de koppeling van databronnen aanvullende inzichten te verkrijgen die bijdragen aan de pandemiebestrijding. Om de vele samenwerkingen tussen het CBS en het RIVM efficiënter te laten verlopen, is eind 2021 een raamovereenkomst opgesteld. Deze treedt in januari 2022 in werking.
De samenwerking met het PBL op het brede domein leefomgeving betrof diverse thema’s, zoals natuur, energie, klimaatadaptatie, circulaire economie en emissies. Daarnaast is door het CBS bij het thema bevolking intensief samengewerkt met het PBL en het NIDI, vooral op het gebied van (regionale) bevolkingsprognoses. In april 2021 tekenden PBL en het CBS een vernieuwde samenwerkingsovereenkomst om de samenwerking te intensiveren bij onderzoek, innovatie en publicatie.
Kadaster
Het CBS en het Kadaster hebben hun samenwerking in een alliantie vormgegeven. Binnen de alliantie wordt gezamenlijk onderzoek verricht en worden nieuwe producten ontwikkeld. In 2021 is onder andere gewerkt aan de ontwikkeling van een kavelprijsindex en informatie over het aantal zelfbouwwoningen. Voor het monitoren van de energietransitie is voor statistieken over zonnestroom gewerkt aan het gebruik van nieuwe bronnen en methoden. In september is de monitor nieuwbouwwoningen gepubliceerd. Regulier publiceren het CBS en het Kadaster gezamenlijk over de prijsontwikkeling van koopwoningen en de spanningen op de woningmarkt.
De Nederlandsche Bank
Sinds 2017 is de samenwerking tussen het CBS en De Nederlandsche Bank (DNB) geïntensiveerd. Het CBS en DNB produceren nu gezamenlijk de cijfers van de Sectorrekeningen en de Betalingsbalans. Hierdoor sluiten de macro-economische statistieken over de relatie van Nederland met het buitenland volledig op elkaar aan. In 2020 is de stap gezet naar de definitieve verdeling van werkzaamheden tussen het CBS en DNB. Daarbij gaat het om afspraken over de verzameling van data ten behoeve van elkaars statistieken, de onderlinge uitwisseling van data en de eenduidige bewerking daarvan. Als onderdeel van de samenwerking is een gezamenlijk bedrijvenregister voor het coördineren van de benadering van bedrijven en productie van statistieken op basis van het Algemeen Bedrijven Register (ABR) van het CBS opgezet. In 2021 lag de nadruk op kwaliteitsverbetering en borging van deze nieuwe processen. Ook lag de nadruk op de opbouw van nieuwe statistische inzichten en producten op basis van nieuwe bronnen. Deze nieuwe bronnen geven dieper inzicht in hypotheken van huishoudens en leningen van bedrijven. De vernieuwing van de internationale richtlijnen, die door de Europese toezichthouders (European Supervisory Authorities (ESA)) worden opgesteld, hebben in 2021 de nodige aandacht gekregen.
Politie
Sinds 2019 participeert het CBS in het Informatie-analyseteam (IAT) van de Politie en het Directoraat Generaal Politie en Veiligheidsregio’s van het ministerie van JenV. Het CBS draagt bij aan de door het IAT opgezette Generieke Monitor, de uitvoering van validaties en de uitvoering van thema-analyses. Ten behoeve van de Generieke Monitor (onder de nieuwe titel ‘Galileo’) stelde het CBS in 2021 maandelijks een datalevering samen met daarin kenmerken van slachtoffers en verdachten van misdrijven. Bovendien is in 2021 gewerkt aan het opzetten van cijfers over de kenmerken van politiepersoneel. Deze cijfers zullen in 2022 halfjaarlijks worden gepubliceerd door het CBS. Voor de validaties lag de focus in 2021 op het uitbouwen van de bestaande processen en het verder verbeteren van de kwaliteit van de analyses. In 2021 zijn twee thema-analyses afgerond: één naar het gebruik van geweld door politieambtenaren en één naar de ontwikkelingen rondom cybercrime. Bovendien is gestart met een thema-analyse naar vuurwapencriminaliteit die in 2022 wordt afgerond.
6.3 Samenwerking binnen thema’s
Toerisme-onderzoekEr is in Nederland behoefte aan data op het gebied van toerisme om daarmee datagedreven beleidsbeslissingen te ondersteunen en de concurrentiekracht van toerismeondernemers te vergroten. Hiertoe is een Landelijke Data Alliantie (LDA) opgericht waarin het ministerie van EZK, Centre of Expertise voor leisure, toerisme & hospitality (Celth), het Nederlands Bureau voor Toerisme en Congressen (NBTC), Kennisnetwerk Destinatie Nederland (KNDNL), Destinatie Marketing Organisaties (DMO’s), provincies en het CBS participeren. De partijen trekken gezamenlijk op om tot aanvullende, actuele en volledige data te komen over toerisme. De ambitie van de LDA is om toe te werken naar een meerjarig werkprogramma. Hieraan is ook in 2021 gewerkt.
Het CBS heeft naast de LDA ook samen met NBTC en Celth binnen het Data en Development Lab (DDL) gewerkt aan nieuw dataonderzoek op het terrein van toerisme. Via de LDA vinden de kennis en inzichten die uit de DDL voortkomen hun weg naar alle relevante stakeholders.
Verkeersveiligheid
Het Strategisch Plan Verkeersveiligheid 2030 (SPV 2030) heeft als ambitie nul verkeersdoden in 2050, middels een risico-gestuurde aanpak op landelijk, provinciaal en lokaal niveau. De door het ministerie van IenW opgezette Taskforce Verkeersveiligheidsdata geeft vorm aan dit strategisch plan. In deze Taskforce is ook in 2021 door het ministerie nauw samengewerkt met het CBS, Centrum voor Regelgeving en Onderzoek in de Grond-, Water- en Wegenbouw en de Verkeerstechniek (CROW), Stichting Wetenschappelijk Onderzoek Verkeersveiligheid (SWOV), provincies, gemeentes en diverse andere organisaties. Tot aan de vernieuwing van de inrichting van dit landelijke traject medio 2021 was het CBS voorzitter van het onderdeel Dataverzameling- en ontsluiting (werkagenda 2). In 2020 is voor de Safety Performance Indicatoren veilige snelheid, veilige wegen en veilige fietsinfrastructuur de databehoefte in beeld gebracht. In 2021 stond het inwinnen van nog ontbrekende data op de agenda, evenals de inzet voor het verbeteren van de (versnipperde) verkeersongevallen- en verkeersdodenregistratie.
6.4 Academische samenwerking
Academische samenwerking bevordert innovatie en de totstandkoming van nieuwe (maatschappelijke) inzichten. Het is bovendien van belang voor personeelsontwikkeling en recruitment. Samenwerking vond in 2021 plaats met een groot aantal universiteiten en hogescholen en binnen diverse onderzoeksprojecten – groot en klein. Voor een deel vond de samenwerking plaats in de vorm van personele uitwisseling, zoals bij bijzondere leerstoelen aan universiteiten (zie bijlage D voor een compleet overzicht van de CBS-lector en -hoogleraren). Vanwege de diversiteit en complexiteit van deze samenwerkingsverbanden, die verspreid door het CBS plaatsvinden, is in 2021 het relatiebeheer met hogescholen en universiteiten verstevigd, evenals de interne coördinatie van en advisering rondom academische samenwerkingen. Het Expertisecentrum CBS en Hoger Onderwijsinstellingen (ECHO) dat hiervoor binnen het CBS verantwoordelijk is, bestaat nu naast een centrale coördinator uit decentrale coördinatoren vanuit elke hoofddirectie. Een aantal voorbeelden van academische samenwerkingen en de bijbehorende (tussen)resultaten in 2021 wordt in deze paragraaf beschreven, waarbij opgemerkt moet worden dat dit zeker geen uitputtend overzicht betreft.De samenwerking met de Universiteit Maastricht is gecontinueerd, onder meer in het kader van de CBS-leerstoel ‘Sociale statistiek, in het bijzonder de empirische benadering van de sociale samenhang’ van prof. dr. Hans Schmeets. Binnen deze samenwerking wordt onderzoek gedaan naar sociaal kapitaal, integratie, migratie, naturalisatie, (beoordelen van) verkiezingen, vertrouwen, welzijn, risicogedrag, taal, duurzaamheid, gender ongelijkheid op werkplekken, en sociale cohesie. In het kader van deze leerstoel zijn diverse artikelen gepubliceerd. Voorts zijn zeven promotieonderzoeken begeleid. Daarvan zijn er in 2021 twee succesvol afgerond.
Samen met studenten werden verschillende onderzoeken uitgevoerd als onderdeel van stages of duale trajecten. Zo zijn er in het kader van de CBS-leerstoel ‘Labour market flexibility: the employer’s perspective’ aan de Universiteit Maastricht, van prof. dr. Wendy Smits, verdiepende artikelen geschreven over loopbanen, lonen en inkomens van flexibele werknemers en over de motieven voor de inzet van flexwerkers door bedrijven. Dit is in samenwerking gedaan met de Universiteit Maastricht, Vrije Universiteit Amsterdam (VU) en Universiteit Hasselt.
Binnen de samenwerking met de Universiteit Maastricht is ook de CBS leerstoel ‘Survey Methodology’ van prof. dr. J.A. (Jan) van den Brakel gecontinueerd. Een promotieonderzoek in het kader van deze leerstoel naar ‘Multivariate State Space Methods for Official Statistics and Climate Modelling’ is in 2021 succesvol afgerond. Voor dit proefschrift zijn methoden ontwikkeld om effectiever gebruik te maken van bronnen van ‘big data’ in de productie van officiële statistieken. Een toepassing betrof het met behulp van satellietdata de stikstofconcentratie in de atmosfeer te modelleren. In een tweede promotieonderzoek is gewerkt aan algoritmes om met behulp van wegsensoren statistische informatie over mobiliteit te maken. Verder zijn in 2021 vijf papers in wetenschappelijke tijdschriften gepubliceerd. Deze papers hadden betrekking op het nowcasten5) van maandcijfers over de werkloosheid met behulp van Google trends, het nowcasten van lokale arbeidsparticipatie op kwartaalbasis, het schatten van trends in mobiliteitscijfers met correctie voor systematische effecten ten gevolge van veranderingen in het survey proces, en het maken van betrouwbare schattingen voor regionale maand- en kwartaalcijfers over de werkloze beroepsbevolking. Verder zijn er schattingsmethodieken ontwikkeld en geïmplementeerd om te corrigeren voor het wegvallen van enquêtering aan huis bij verschillende statistieken tijdens de lockdown. Tenslotte is er een master student begeleid op het gebied van Active Learning in Automated Damage Assesment in samenwerking met het Rode Kruis. Hierbij gaat het om het ontwikkelen van algoritmen om op basis van satellietfoto’s te bepalen waar na het optreden van natuurrampen schade is ontstaan en behoefte is aan hulp.
De samenwerking met de Universiteit van Amsterdam (UvA) en in het bijzonder het Institute for Advanced Study (IAS) van de UvA is per 1 januari 2021 verstevigd door het instellen van de CBS-leerstoel ’Complexiteit voor Officiële Statistiek’ van prof. dr. Frank Pijpers. Het doel van deze leerstoel is om de kennis en technieken van complexiteitswetenschap in te zetten voor het in kaart brengen van de systeemeigenschappen van de Nederlandse samenleving en economie. Er is op dit gebied een nauwe samenwerking met POPnet: een door NWO gefinancierd consortium, geleid door UvA en de Universiteit Leiden dat tot doel heeft om data van het sociale netwerk van alle inwoners van Nederland veilig voor onderzoek te ontsluiten en analytische methoden (software) te ontwikkelen en beschikbaar te stellen voor onderzoek op deze data. Er is nog lopend onderzoek naar verdere verbeteringen in het beveiligen van dergelijke privacygevoelige data, zodat deze voor wetenschappelijke doeleinden in samenwerking met de UvA en andere universiteiten gebruikt kunnen worden. Ook op het gebied van de handelsnetwerken van bedrijven zijn en worden longitudinaal netwerken geconstrueerd met als doel om zowel economische kwetsbaarheid als potentieel voor structurele verduurzaming beter in beeld te krijgen.
De CBS-leerstoel ‘Registeranalyses van Levensloopdynamiek’ van prof. dr. Ruben van Gaalen is gecontinueerd. Onderdeel van deze leerstoel aan de UvA is het ontginnen van nieuwe databronnen. Zo is in 2021 historische registerinformatie gekoppeld aan CBS-registers op microniveau, gefinancierd vanuit ODISSEI (Open Data Infrastructure for Social Science and Economic Innovations, een duurzame wetenschappelijke infrastructuur voor de sociale wetenschappen in Nederland). De focus van het onderzoek ligt op longitudinaal onderzoek naar gezinnen, generaties en de demografische levensloop. Dit heeft geleid tot een gezamenlijke publicatie in het tijdschrift Social Forces. Voor deze studie werden door het CBS vanuit de EU gefinancierde survey data verzameld en aan longitudinale CBS data gekoppeld. Ook is begin 2021 een promotieonderzoek succesvol afgerond en werden meerdere studenten van de UvA op dit domein bij het CBS als stagiair begeleid.
Met het Leiden-Delft-Erasmus Centre for BOLD Cities en de Erasmus Universiteit loopt sinds 2017 een samenwerking in het kader van de CBS-leerstoel ‘Stedelijke statistieken’ van prof. dr. Marjolijn Das aan de Erasmus School of Social and Behavioural Sciences. De werkzaamheden voor dit hoogleraarschap en de CBS-onderzoeken werden in 2021 voortgezet. Er is onderzoek gepubliceerd over onder andere sociale netwerken en familienetwerken in relatie tot verstedelijking en sociale mobiliteit in Rotterdamse wijken. Verhuispatronen van kinderen van migranten zijn onderzocht in samenwerking met het NIDI. In samenwerking met ODISSEI is een paper geschreven over het integrale persoonsnetwerk van alle inwoners van Nederland waarin segregatie wordt gemeten via een netwerkanalysetechniek6). In nauwe samenwerking met prof. dr. Frank Pijpers en andere (CBS-)onderzoekers is en wordt er gewerkt aan longitudinale versies van dit persoonsnetwerk.
De samenwerking met Universiteit Utrecht is in 2021 voorgezet met onder meer de CBS-leerstoel ‘Mixed-mode survey technieken’ van prof. dr. Barry Schouten. Samen met de Universiteit Utrecht is in 2021 gewerkt aan meerdere promotieonderzoeken. Er heeft een promotie plaatsgevonden op meetfoutprofielen die inzicht geven of en wanneer in surveys verhoogde risico’s worden gelopen op mode effecten, oftewel op verschillen in antwoorden ten gevolge van de wijze waarop personen worden bevraagd (telefonisch, via het internet, aan huis door een interviewer, etcetera). Twee andere promovendi, die in 2022 promoveren, hebben progressie geboekt op hun onderzoek naar respectievelijk correctie voor ontbrekende locatiedata in verplaatsingenapps en naar doelgroepenbenadering. Tot slot is in 2021 samen met het Amsterdam UMC en de Universiteit Utrecht een nieuwe promovendus gestart op onderzoek naar populatiemonitoring van beweeg- en zitgedrag via sensoren.
Samen met de universiteiten van Utrecht en Leiden verzorgt het CBS de Europese masteropleiding European Master of Official Statistics (EMOS) (zie ook 6.5). In 2021 startte de vijfde editie. Studenten van deze opleiding hebben in 2021 succesvol stage gelopen en hun masterscriptie geschreven bij het CBS. Samen met de Universiteit Utrecht is bovendien een summer school georganiseerd over survey design en survey analysis.
Met de VU is de samenwerking gecontinueerd en geïntensiveerd door een strategisch onderzoeksprogramma en de leerstoel ‘Methodologie van administratieve en nieuwe databronnen’ van prof. dr. Bart Bakker. Er is gezamenlijk gewerkt aan het verklaren van de verschillen in de prevalentie van de contractvorm in de Polisadministratie (een register waarin de meeste Nederlandse inkomstengegevens worden opgeslagen, beheerd door het UWV) en de Enquête beroepsbevolking van het CBS. Hieruit zijn diverse publicaties voortgekomen. Ook is de samenwerking bij het onderzoek naar geefgedrag geïntensiveerd. Daarbij verzorgt het CBS een deel van de enquête Geven in Nederland.
Stagiairs van de vakgroep Computational Lexicography van de VU hebben bij het CBS gewerkt aan het anonimiseren van processen-verbaal van de politie door het toepassen van zogenaamde Named Entity Recognition and Classification. Daarbij worden met behulp van machine learning identificerende kenmerken zoals namen van personen en bedrijven vervangen door #persoon en #bedrijf. Hierin is voortgang geboekt, maar het blijkt nog lastig dit op dusdanig niveau te brengen dat het breed toegepast kan worden. Samen met een stagiair van de opleiding Sociologie is onderzoek verricht naar de invloed van bijbanen tijdens de studie op de arbeidsmarktpositie direct na afstuderen. Bovendien heeft een stagiaire van de Universiteit Utrecht, onder begeleiding van de VU, indelingen gemaakt voor beroepsstatus op basis van de nieuwe International Classification of Occupations. Deze indelingen zijn beschikbaar gekomen voor onderzoekers van binnen en buiten het CBS.
In nauwe samenwerking met Tilburg University is in het kader van de CBS-leerstoel ‘Data-integratie’ van prof. dr. Ton de Waal onder andere onderzoek gedaan naar het corrigeren voor selectiviteit in databestanden. Daarnaast is, grotendeels in samenwerking met de VU, onderzoek gedaan naar het meten van kwaliteit van schattingen gebaseerd op selectieve data. Ook is gewerkt aan het implementeren van resultaten van eerder promotieonderzoek aan de Tilburg University met betrekking tot correctie voor meetfouten in databestanden in productieprocessen van het CBS. De voornaamste doelen van de werkzaamheden in het kader van de leerstoel zijn het beter kunnen ontsluiten van administratieve en big data, en het verhogen van de kwaliteit van CBS-publicaties (deels) gebaseerd op dergelijke data.
In het kader van de leerstoel ‘Big data in Official Statistics’ van prof. dr. Piet Daas aan de Technische Universiteit Eindhoven heeft het CBS een tekst-gebaseerde classificatiemethode voor de detectie van websites van platformeconomie bedrijven in productie genomen. Daarnaast is begonnen met het naar productie overzetten van de Sociale spanningen-indicator, een indicator die gebruik maakt van het sentiment in publieke sociale media berichten. Op het terrein van de methodologische verantwoording van het gebruik van Machine Learning methoden binnen de officiële statistiek is een aantal papers gepubliceerd en een aantal webinars gegeven.
Binnen de samenwerking met de Technische Universiteit Eindhoven is in 2021 ook de CBS leerstoel ‘Quantification of Sustainability’ van prof. dr. Jan-Pieter Smits gecontinueerd. Voor het project ‘Deep Transitions’, dat samen met de Wageningen Universiteit (WUR) en Universiteit Utrecht7) wordt uitgevoerd en waar een belangrijk deel van het onderzoek binnen deze leerstoel zich op richt, hebben de samenwerkende universiteiten in 2021 financiering toegezegd. Industrialisatie en globalisering (de eerste ‘diepe transitie’) hebben de westerse wereld veel welvaart en welzijn gebracht, maar de negatieve effecten ervan zijn ook onmiskenbaar. Dit project laat zien hoe de huidige niet-duurzame systemen zich hebben ontwikkeld en welke mechanismen eraan ten grondslag liggen.
Met het CBS-lectoraat ‘Statistiek en Data Science’ van bijzonder lector dr. ir. Kees van Berkel is de samenwerking met Zuyd Hogeschool in 2021 voorgezet. In het kader van dit lectoraat wordt onderzoek gedaan naar het samenstellen van relevante statistische informatie door surveys en andere databronnen te combineren. Zo is gewerkt aan de Binnenvaartstatistiek. Gegevens uit het Informatie- en Volgsysteem voor de Scheepvaart (IVS Next) zijn vergeleken met gegevens uit het Automatic Identification System (AIS). Tevens zijn met deze data visualisaties gemaakt van scheepsreizen over de binnenlandse vaarwegen. Hiermee worden verschillen tussen IVS Next en AIS zichtbaar.
De samenwerking met de Rijksuniversiteit Groningen in onderzoek naar Privacy Preserving Techniques zoals virtueel datakoppeling en het toepassen van synthetische databestanden is in 2021 voortgezet. Het CBS en de Rijksuniversiteit Groningen werken daarnaast samen in onderzoek naar nieuwe vormen van onderzoeksmethoden (AI, machine learning). In 2021 heeft het CBS tevens met een promovendus van de Rijksuniversiteit Groningen gewerkt aan onderzoek naar motieven van mensen om wel of niet mee te werken aan gegevensverzamelingen. Ten slotte werken het CBS en de Rijksuniversiteit Groningen samen in onderzoek op specifieke meer inhoudelijke onderwerpen, zoals globalisering en gezondheid.
6.5 Internationale samenwerking
Internationaal overleg en COVID-19In 2021 heeft het CBS ook internationaal op diverse terreinen samengewerkt. Door de COVID-19-gerelateerde beperkingen vonden de internationale vergaderingen online plaats, op een enkele uitzondering na. In alle internationale statistische gremia was er veel behoefte aan intercollegiaal overleg over hoe om te gaan met de problemen met dataverzameling en de behoefte aan snelle en goede statistische informatie om de gevolgen van de crisis te meten. Toegang tot nieuwe databronnen en innovatie was daarbij cruciaal. Naar voorbeeld van het CBS-dashboard Welvaart in coronatijd is een European Statistical Recovery Dashboard ontwikkeld.
Europees Statistisch Systeem
Het CBS participeert actief in expertgroepen en task forces van het Europees Statistisch Systeem (ESS), dat bestaat uit Eurostat, de EU-lidstaten en de landen van de European Free Trade Association (EFTA). In 2021 is een Task Force Innovatie opgericht om voorstellen te doen om modernisatie en innovatie stevig te verankeren in het ESS. Samen met Eurostat gaat het CBS deze Task Force leiden. Deze taak vloeit voort uit de ESS Visie 2020 waarvan in 2020 het eindrapport is gepubliceerd. Het moderniseringsportfolio omvatte bijvoorbeeld ontwikkelprojecten op het gebied van Big Data, communicatie, een veilige uitwisseling van internationale handelsgegevens tussen landen en een geharmoniseerd Europees bedrijvenregister. De resultaten van de ESS-Visie 2020 dragen bij aan betere kwaliteit en een lagere regeldruk. De komende jaren zal verder geïnvesteerd worden in ESS brede invoering van de projectresultaten. Tegelijkertijd wordt voor de komende zeven jaar een nieuw ontwikkelportfolio opgezet.
Digitale transitie
Samen met Eurostat en andere ESS-partners is het CBS actief betrokken bij de digitale transitie, die door de Europese Commissie voor de komende jaren tot topprioriteit is bestempeld. Inspanningen zijn met name gericht op het krijgen van een stevige wettelijke basis voor toegang tot private databronnen op Europees niveau, een sterkere rol van de officiële statistiek in Europese besluitvormingsprocessen, en het beter ontsluiten van statistische informatie.
Daarnaast werkt het CBS aan transparante en uitlegbare AI binnen het Europese onderzoeksconsortium TAILOR. In september 2021 heeft het CBS met onder meer Deutsches Forschungszentrum für Künstliche Intelligenz (DFKI) en TNO een tweedaagse online workshop georganiseerd rond AI in de publieke dienstverlening. Het doel van de workshop was om bij te dragen aan een komende Europese roadmap over kunstmatige intelligentie. Experts vanuit de overheid, het bedrijfsleven en de academische wereld namen deel.
Globale samenwerking
Buiten Europa was het CBS onder meer actief door de deelname in diverse multilaterale kaders, zoals de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO), en de Verenigde Naties (VN) en zijn regionale en functionele commissies.
Het CBS is voorzitter van de VN-groep die zich richt op het ontwikkelen van een systeem voor milieu-economische rekeningen (System of Environmental Economic Accounts, SEEA). Deze milieu-economische rekeningen worden gebruikt voor een goede statistische beschrijving bij thema’s als klimaatverandering, biodiversiteit en de circulaire economie. Bovendien is het opstellen van deze rekeningen op zichzelf al een expliciete deelindicator in het stelsel van Sustainable Development Goals. Een resultaat van het werk van deze VN-groep is het in 2021 gereedgekomen handboek ‘SEEA Ecosystem Accounting’. Dit handboek beoogt een VN-standaard te geven voor het systematisch monitoren van de omvang en conditie van ecosystemen, en de ecosysteemdiensten die zij leveren en waarmee zij een bijdrage leveren aan de economie en de samenleving.
Het CBS neemt tevens actief deel aan de VN-groep die zich bezighoudt met het gebruik van big data en data science voor de productie van officiële statistiek en treedt op als voorzitter van een van de task teams.
Ook werkt het CBS samen met andere landen in de High Level Group on Modernisation of Official Statistics van de Verenigde Naties.
Klimaatdoelen
Het CBS denkt vanuit zijn expertise ook mee hoe de voortgang op de klimaatdoelen op nationaal en internationaal niveau gemeten kan worden en voor het publiek inzichtelijk kan worden gepresenteerd. Daarom heeft het CBS in EU-verband met Eurostat, Spanje, Ierland, Zweden, Letland en Litouwen meegedaan aan een pilot review klimaat gerelateerde statistieken, waarbinnen het CBS een nationale consulatie heeft gehouden met enkele datagebruikers. Naast Eurostat hebben ook de OESO en de VN klimaat in hun prioriteitenlijst staan. Het CBS ondersteunt hun internationale klimaat(data)ambities, bijvoorbeeld door zitting te nemen in hun task forces op dit terrein.
Kennisuitwisseling
Evenals in voorafgaande jaren heeft het CBS zijn kennis en ervaring ingezet door een bijdrage te leveren aan doelgerichte kennisuitwisseling. Zo investeert het CBS in bilaterale en multilaterale samenwerkingsverbanden, zoals de samenwerking met Korea op het gebied van innovatie en big data, en met de Scandinavische landen die vergelijkbaar zijn met Nederland qua toegang tot registers en ontwikkelingsniveau.
Het CBS verleent aan een beperkt aantal landen technische assistentie. In 2021 is vooral steun verleend aan Kroatië, Azerbaijan en de (potentieel) kandidaat-lidstaten van de EU.
In 2021 is voor het vijfde jaar op rij de Europese masteropleiding European Master of Official Statistics (EMOS) gestart (zie ook 6.4). De opleiding leidt op voor functies bij officiële statistiekbureaus en overheden.
Het CBS levert een actieve bijdrage aan de vormgeving en uitvoering van het Europees trainings- en opleidingsprogramma (ESTP) voor de jaren 2021–2024. Het ESTP-programma is een vierjarig door de Eurostat gefinancierd programma voor statistici uit de ESS en uit de (potentieel) kandidaatlidstaten. Jaarlijks worden ongeveer zestig workshops, seminars en enkele dagen durende trainingen gegeven over een veelvoud aan statistische onderwerpen. In 2021 was het CBS cursusleider van trainingen op verschillende terreinen van methodologie tot communicatie. Door de COVID-19-pandemie werden trainingen afgelast of vonden zij online plaats in de vorm van een webinar, zoals de cursus Big Data.
Dutch Caribbean Statistical System (DCSS)
Het CBS werkt sinds 2017 samen met de statistische bureaus van Aruba, Sint-Maarten en Curaçao in het Dutch Caribbean Statistical System (DCSS). In dit kader wordt bekeken op welke manier de statistische bureaus van de landen van het Koninkrijk der Nederlanden elkaar verder kunnen ondersteunen. Zo is er in 2021 gekeken naar mogelijkheden van een verdere harmonisatie van de demografische statistieken op basis van de bevolkingsadministraties (Persoonsinformatievoorziening Nederlandse Antillen en Aruba, PIVA’s) op de eilanden. Het CBS ondersteunt STAT Sint-Maarten sinds 2018 op het gebied van de consumentenprijsindex. Gefinancierd door het ministerie van BZK is het CBS een Peer Review traject op het Statistical System van Sint-Maarten gestart, analoog aan de peer reviews die in Europa worden uitgevoerd. Dit traject loop door tot medio 2022. Bekostigd door CBS Aruba is door het CBS een evaluatie uitgevoerd op het bevolkingsprognosemodel. De tweede fase eindigt in juni 2022.
5) Nowcastingtechnieken worden gebruikt voor het aanvullen van hiaten in actuele gegevens.
6) Dit is gedaan met de zogeheten Random Walk procedure. Een techniek die optimaal gebruik maakt van het feit dat mensen direct of indirect aan elkaar gelinkd kunnen zijn, soms via een aantal stappen, en van de aanname dat hoe minder stappen er zitten tussen twee mensen, hoe groter de kans dat zij invloed op elkaar uitoefenen.
7) Andere projectpartners zijn Urgenda, Rathenau Instituut, ASML, het ministerie van EZK en TNO.