2. Economische groei en aardgasbaten stuwen inkomsten
De inkomsten van de overheid stegen in 2022 naar 415,5 miljard euro. Dit is 9 procent meer dan in het voorgaande jaar. Belastingen en sociale premies vormen ongeveer 90 procent van de totale overheidsinkomsten en zijn hiermee verreweg de belangrijkste inkomstenbron. Onder impuls van de economische groei van 4,3 procent waren dit dan ook de grootste aanjagers van de stijgende overheidsinkomsten. De resterende toename komt voornamelijk door hogere aardgasbaten via het overheidsbedrijf Energie Beheer Nederland (EBN).
| 2018 | 2019 | 2020 | 2021 | 2022* | |
|---|---|---|---|---|---|
| Belastingen en sociale premies | 300,6 | 319,5 | 317,7 | 341,7 | 369,8 |
| Inkomsten uit productieactiviteiten | 25,2 | 25,5 | 24,9 | 26,3 | 27,6 |
| Inkomsten uit natuurlijke hulpbronnen | 4,2 | 3,3 | 1,7 | 3,7 | 9,4 |
| Overige inkomensoverdrachten | 3,7 | 3,4 | 3,0 | 4,5 | 4,3 |
| Winstuitkeringen | 2,8 | 2,8 | 2,1 | 2,0 | 1,9 |
| Rente | 1,5 | 1,6 | 1,3 | 1,7 | 1,4 |
| Overige inkomsten | 1,0 | 1,0 | 0,6 | 0,9 | 1,2 |
| Totaal | 338,9 | 357,1 | 351,4 | 380,7 | 415,5 |
| * voorlopige cijfers | |||||
2.1 Hogere belastinginkomsten, maar daling collectievelastendruk
De inkomsten uit belastingen en sociale premies namen in 2022 flink toe. Waar de overheid in 2021 341,7 miljard euro incasseerde, lag dit in 2022 op 369,8 miljard euro1). Om de ontwikkeling van de inkomsten uit belastingen en premies in perspectief te plaatsen worden deze vaak uitgedrukt als percentage van het bbp. De uitkomst hiervan is de zogenoemde collectievelastendruk. Aangezien door de economische groei en de inflatie het bbp nog harder steeg dan de inkomsten uit belastingen sociale premies, daalde de collectievelastendruk in 2022 naar 38,1 procent. In het voorgaande jaar lag deze op 38,8 procent. Hiermee neemt de collectievelastendruk voor het tweede opeenvolgende jaar af, waardoor vooralsnog een einde komt aan de stijgende trend van de voorgaande jaren.
De toename van de inkomsten uit belastingen en sociale premies is voor de helft toe te schrijven aan belastingen op winsten. Zo nam de opbrengst van de vennootschapsbelasting in 2022 toe tot 38,3 miljard euro, een kwart meer dan in 2021. Dit is enerzijds het resultaat van toegenomen winsten. Anderzijds steeg de opbrengst ook doordat veel bedrijven hun winsten over 2021 te laag hadden ingeschat. Hierdoor ontving de overheid in 2022 relatief veel vennootschapsbelasting die nog betrekking had op het voorgaande jaar. Daarnaast droeg de zogenoemde solidariteitsbijdrage 6 miljard euro bij. Dit is een eenmalige belasting op de overwinsten van bedrijven in de fossiele sector.
| 2022* (mld euro) | 2021 (mld euro) | |
|---|---|---|
| Loon- en inkomstenheffing | 118 | 111,4 |
| Belasting over de toegevoegde waarde (btw) | 69,9 | 65,4 |
| Zorgverzekeringsfonds | 47,9 | 46,2 |
| Vennootschapsbelasting | 38,3 | 30,7 |
| Arbeidsongeschiktheidsfonds | 18,4 | 17,9 |
| Accijnzen | 10,9 | 11,7 |
| Algemeen Werkloosheidsfonds | 8,4 | 5,6 |
| Motorrijtuigenbelasting | 6,1 | 6,1 |
| Solidariteitsbijdrage | 6 | |
| Dividendbelasting | 5,4 | 4,9 |
| Onroerendezaakbelasting | 4,9 | 4,7 |
| Overige belastingen en sociale premies | 35,9 | 37,1 |
| * voorlopige cijfers | ||
De grootste inkomstenbron van de overheid, de loon- en inkomstenheffing (loon- en inkomstenbelasting plus premies volksverzekeringen), steeg in 2022 naar 118 miljard euro. Ook de opbrengst van de btw nam verder toe. Onder impuls van de toegenomen consumptie leverde deze belasting de schatkist in 2022 bijna 70 miljard euro op, bijna 5 miljard euro meer dan in 2021. De premie voor het Algemeen Werkloosheidsfonds nam met de helft toe tot 8,4 miljard euro. Dit komt vooral doordat in 2021 door een tijdelijke korting de opbrengst van deze premie op een lager niveau lag.
Alhoewel het absoluut gezien om kleinere bedragen gaat, kenden zowel de emissierechten als de kansspelbelasting een opvallende ontwikkeling. Van beide belastingen was de opbrengst in 2022 meer dan verdubbeld in vergelijking met 2021. Ondernemingen die deelnemen aan het Europese emissiehandelssysteem (EU ETS) moeten voor elke ton CO2 die zij uitstoten een emissierecht inleveren om daarmee de uitstoot van broeikasgassen te verminderen. Het aantal beschikbare rechten is gemaximaliseerd en neemt jaarlijks af, wat de prijs opdrijft. Mede hierdoor steeg de opbrengst over 2022 tot een miljard euro. De toename van de kansspelbelasting tot 0,9 miljard euro komt deels doordat de casino’s in 2022 minder werden gehinderd door coronabeperkingen. Daarnaast zijn sinds oktober 2021 online kansspelen gelegaliseerd, wat tot hogere inkomsten uit kansspelbelasting leidt.
Tegenover de stijgingen staan ook enkele dalingen, voornamelijk door aangepaste tarieven. Zo werd in 2022 minder belasting op elektriciteit geheven, waardoor de opbrengst van de energiebelasting daalde van 3,9 miljard euro in 2021 naar 0,5 miljard euro in 2022. Hierbij speelt ook mee dat door de energiecrisis het verbruik daalde. Daarnaast verlaagde de regering per 1 april 2022 de brandstofaccijnzen. Hierdoor daalde de opbrengst naar 6,8 miljard euro, bijna een miljard euro minder dan in 2021. Beide maatregelen zijn bedoeld om consumenten tegemoet te komen in de gestegen kosten voor energie. Ten slotte is ook het tarief van de Verhuurderheffing in 2022 verlaagd, waardoor de opbrengst halveerde naar 0,9 miljard euro. Per 1 januari 2023 is de Verhuurderheffing volledig afgeschaft.