Met satellieten migrantenstromen in kaart brengen

/ Auteur: Miriam van der Sangen/Jaap van Sandijk
© Hollandse Hoogte / Marcel van den Bergh
Op welke manier kunnen asiel- en migratiestromen richting Europa eerder worden gesignaleerd? Daar deden het CBS en het ICT-dienstverlener CGI onlangs een geslaagde haalbaarheidsstudie naar met behulp van data afkomstig van aardobservatiesatellieten en social media. Opdrachtgever voor deze studie is ESA, de Europese Ruimtevaartorganisatie. CBS-projectleider Bob van den Berg en CGI business consultant Bernd Burger lichten dit innovatieve experiment nader toe.

Tender van ESA

Bob van den Berg is werkzaam bij het Center for Big Data Statistics (CBDS) van het CBS. ‘Eén van de taken van het CBDS is het gebruik van nieuwe databronnen zoals big data om er nieuwe statistieken mee te maken. We werken hierbij samen met diverse nationale en internationale partners om kennis en expertise uit te wisselen.’ Eind 2016 schreef ESA een tender uit met als doel een feasibility study uit te voeren voor het gebruik van nieuwe databronnen, waaronder satelliet data, om migratiestromen sneller in beeld te krijgen. ‘ICT-dienstverlener CGI attendeerde het CBS op deze tender en we besloten dit samen op te pakken.’ Van den Berg voerde als projectleider vervolgens samen met CGI gesprekken met verschillende partijen – waaronder het ministerie van Justitie en Veiligheid – om te kijken aan welke informatie behoefte was en of zij wilden participeren in het project.

Feasibility study

Van den Berg: ‘Begin 2017 hebben we ons voorstel bij ESA ingediend en dat werd gehonoreerd. In april zijn we gestart.’ Volgens de projectleider was het doel van de haalbaarheidsstudie tweeledig: ‘We wilden allereerst kijken wat er technisch haalbaar was op basis van de beschikbare bronnen. Daarnaast hebben we samen met de verschillende partijen - beleidsafdeling van het ministerie van Justitie en Veiligheid, de IND, politie en marechaussee - in workshops proberen te achterhalen welke informatie zij nodig hadden. Ook hebben we via ESA gesproken met een aantal internationale organisaties: de International Organisation for Migration (IOM), het Europees grenswachtagentschap Frontex, het Europese satellietcentrum SatCen en het Europese ondersteuningsbureau voor asielzaken (EASO).’

Drie casussen

CBS en CGI hebben de relatieve groei van vluchtelingenkampen en migratieknooppunten bestudeerd, met name voor regio’s die minder in beeld zijn omdat er geen bekende partijen - denk aan hulpverleningsinstanties - aanwezig zijn op de grond. ‘Het project is uitgewerkt aan de hand van een drietal casussen. Een historische casus waarin we antwoord probeerden te vinden op de vraag: hadden we de asielstromen als gevolg van de Syrië crisis eerder kunnen zien aankomen? De tweede casus had betrekking op de actualiteit in Afrika. We hebben aan de hand van satellietbeelden en social media gekeken hoe migratiestromen in Niger zich ontwikkelden. De derde casus had betrekking op de vluchtelingenopvang in Heumensoord bij Nijmegen. Hier konden we onze aanpak met behulp van satelliet- en twitterdata toetsen aan al beschikbare informatie.’

Sneller beleidsinformatie

Bernd Burger is werkzaam binnen de ‘Space’ afdeling van CGI Nederland. Hij toont zich opgetogen over de resultaten van de door ESA gesubsidieerde haalbaarheidsstudie. ‘Daaruit blijkt dat het combineren van satelliet- en social media data bruikbare informatie oplevert waarmee migrantenstromen in kaart kunnen worden gebracht. De rol van CGI is vooral die van informatieprovider, legt Burger uit. ‘Satellieten maken radar- en optische beelden van de aarde en wij analyseren en interpreteren die beelden. Zo kunnen de optische beelden in tijdframes met elkaar worden vergeleken en zie je bewegingen ontstaan. Door de beelden te koppelen aan twitter- en Google-data, in combinatie met bijvoorbeeld beschikbare statistische data en informatie van nieuwsmedia, krijgen we snellere en betere indicaties van migratiestromen.’

Vroegtijdig detecteren

En dat is goed nieuws, volgens Burger. ‘Het maken van betrouwbare asiel- en migratieprognoses is uitermate ingewikkeld. Met waardevolle inzet van satellieten zouden we deze prognoses voor de korte termijn betere kunnen onderbouwen. ’ Hij verwijst naar de piek aan Syrische vluchtelingen in 2015. ‘Die kwam volkomen onverwacht en had enorme gevolgen. Er moesten in hoog tempo opvangcentra worden ingericht, panden moesten worden verbouwd en nieuw personeel moest worden aangenomen en opgeleid. Toen de stroom stokte, zat de overheid met langlopende contracten en leegstaande locaties. Het is daarom van groot belang dat we vroegtijdiger veranderingen detecteren in migratieprognoses die relevant zijn voor Nederland en Europa.’

Werken aan de publieke zaak

Nu de haalbaarheid is aangetoond, is het tijd voor de tweede fase. Van den Berg: ‘Dat is het bouwen van een demonstratieproduct, waarvoor op dit moment steun wordt geworven bij verschillende internationale partijen. Als dat lukt is het einddoel het operationeel maken van ons product.’ Zover is het nog niet, maar Van den Berg en Burger kijken er al naar uit. De samenwerking tussen de partners is dan ook uitstekend. Van Berg: ‘Voor het CBS was dit een spannend project, omdat we samen met een commerciële partij aan een publieke zaak werken. Dat is relatief nieuw voor ons. Daarnaast speelt het privacy aspect een belangrijke rol en heeft het beoogde eindproduct een andere vorm dan wat CBS normaliter aan statistische producten oplevert.’ Ook Burger is lovend over de samenwerking: ‘Het CBS is zeer kundig op het gebied van het analyseren van data aan de hand van social media en Google en heeft veel kennis over migratie en de impact voor Nederland en Europa.’