Hoe data de mensheid bepalen
In februari van dit jaar was de eerste bijeenkomst van de adviesgroep van dit project in Londen. Barteld Braaksma en Eric Schulte Nordholt waren erbij namens CBS. Onderzoeksleider is Evelyn Ruppert, hoogleraar sociologie aan de Universiteit van Londen. Zij benadert de volkstellingen vanuit een maatschappelijk oogpunt. Wie tel je mee? Hoe zorg je dat mensen in Europa niet ‘dubbel’ geteld worden? Of juist helemaal niet? En wat betekent dat voor het beleid en de maatschappelijke opinie? Om daar zicht op te krijgen, observeren vijf onderzoekers vijf landen. Daar hoort Nederland ook bij. Bestudeerd wordt hoe in ons land de nationale volkstelling wordt georganiseerd. Francisca Grommé neemt in het onderzoek Nederland voor haar rekening. Ze zal daarvoor de komende jaren regelmatig bij CBS zijn.
Op weg naar één werkwijze
‘Hopelijk levert het onderzoek informatie op over hoe we de praktische en politieke uitdagingen bij de volkstelling kunnen benaderen’, zegt Eric Schulte Nordholt. Hij is projectleider volkstelling bij CBS. ‘Dat er uitdagingen zijn, is duidelijk. Eigenlijk zou je willen dat de volkstelling in alle landen op dezelfde manier wordt uitgevoerd. Er zijn ook internationale definities en regels voor. Die worden elke tien jaar herijkt. In de praktijk lopen de onderzoeken echter nog erg uiteen.’
‘Veel landen willen Nederland navolgen en ook meer registerdata gebruiken’
Nederland als registerland
In veel landen is de volkstelling een enorme operatie. In China zijn er meer tellers dan inwoners van Nederland. In de VS neemt de werkloosheid toe als de volkstellers klaar zijn met hun telwerk van deur tot deur. In Nederland is dat niet het geval. Nederland heeft een heel goede gemeentelijke basisregistratie die CBS mag gebruiken om het aantal inwoners van Nederland vast te stellen. Barteld Braaksma is projectleider innovatie bij CBS. Hij vertelt: ‘We doen aanvullend onderzoek, bijvoorbeeld naar het aantal daklozen, buitenlandse studenten en arbeidsimmigranten. Maar in Nederland is de telling van de bevolking nooit een verrassing. We kunnen dagelijks een goede schatting maken van hoeveel mensen er in ons land zijn.’ Nederland loopt ver voor als het gaat om het gebruik van registerdata bij volkstellingen. ‘Het is één van de redenen dat Nederland is uitgekozen als onderzoeksland’, aldus Schulte Nordholt. ‘Veel landen willen Nederland navolgen en ook meer gebruik maken van registerdata.’
Innovatie en big data
In het project wordt ook onderzocht op welke manieren innovaties en het gebruik van big data invloed hebben op hoe bevolkingsgroepen geteld en ‘gekend’ worden. Bij big data gaat het bijvoorbeeld om gegevens van sociale media of mobiele telefoons. Maar ook zonder big data is er nog veel te innoveren. Een voorbeeld daarvan is tellers tablets meegeven in plaats van papieren formulieren. Braaksma: ‘De volkstelling is één keer in de tien jaar. In die tijd verandert de wereld enorm snel. In 2011 – bij de laatste volkstelling – deden verreweg de meeste landen de telling nog volledig op papier, maar in 2021 zal dat weer heel anders zijn.’