Brede welvaart nu gaat steeds meer ten koste van latere generaties

Brede welvaart betreft de kwaliteit van leven ‘hier en nu’, en de mate waarin deze ten koste gaat van de brede welvaart van latere generaties en van mensen ‘elders’ in de wereld. Uit de monitor van 2024 komt naar voren dat Nederlanders zeer tevreden zijn met het leven en met aspecten daarvan, zoals de woning, de woonomgeving, de balans tussen werk en de hoeveelheid vrije tijd, en het sociale leven. Daarnaast is Nederland in de Europese Unie (EU) een van de landen met de hoogste cijfers voor vertrouwen in anderen, vertrouwen in instituties, sociale contacten en deelname aan verenigingen.

Nederland hoort ook bij de meest welvarende landen van de EU. Het mediaan besteedbaar inkomen van huishoudens heeft een stijgende trend op de middellange termijn. Bovendien wordt het aandeel van economisch kwetsbare groepen in de samenleving, zoals mensen met alleen basisonderwijs of een vmbo-diploma, werklozen, zzp’ers met laag inkomen, en mensen met ernstige, langdurige gezondheidsproblemen, steeds kleiner. De mogelijkheden voor deelname aan de arbeidsmarkt zijn ook groot en groeiend. Er zijn relatief veel vacatures, veel mensen die kunnen werken doen dat ook, en de langdurige werkloosheid is relatief laag en neemt af.

Niet iedereen profiteert van de hoge materiële welvaart

In de meest recente jaren stond koopkracht onder druk door sterk gestegen kosten van levensonderhoud. Een aanzienlijke groep mensen maakt zich dan ook veel zorgen over de financiële toekomst. Hoewel het aandeel van kwetsbare groepen in de bevolking afneemt en relatief klein is, gaat het alles bij elkaar genomen nog altijd om honderdduizenden mensen.

Brede welvaart ‘later’ staat steeds meer onder druk

Waar economisch, menselijk en sociaal kapitaal min of meer stabiel zijn, blijft het natuurlijk kapitaal dalen in omvang en kwaliteit. De productieprocessen van bedrijven worden geleidelijk duurzamer. Toch hoort Nederland net als in voorgaande jaren bij de EU-landen met de hoogste druk op natuur en klimaat. Zo hoorde Nederland in 2019 bij de EU-landen met de hoogste fosfor- en stikstofoverschotten, en is er geen dalende trend. Een teveel aan fosfor en stikstof heeft negatieve gevolgen voor de kwaliteit van oppervlaktewater en ecosystemen zoals heide, bos en duinen. De milieudruk hierdoor is groot en is de afgelopen jaren nauwelijks verminderd. Dat is vooral zichtbaar in de voortdurende achteruitgang van de biodiversiteit op land en in zoet water en moeras. Dit vormt, naast een verschraling van de leefomgeving, op termijn ook een bedreiging voor de economie, die sterk afhankelijk is van bepaalde diensten die ecosystemen leveren zoals bestuiving en grondstoffen.

Daar komt bij dat een aantal instituties die voor de brede welvaart van volgende generaties nodig zijn, vast lijkt te lopen. De druk op de brede welvaart ‘later’ wordt geleidelijk opgevoerd door vergrijzing, verstedelijking, migratie en andere langetermijnontwikkelingen. Nederlanders zijn steeds minder goed te spreken over de kwaliteit van overheidsregelgeving, de effectiviteit van overheidsbestuur, de rechtsorde en de mate waarin de publieke sector als vrij van corruptie beschouwd wordt. Dat vermindert de slagkracht van de overheid. Ook andere kritieke systemen, zoals de zorg, het onderwijs, de woningmarkt en het pensioenstelsel, zijn kwetsbaar. Er is schaarste aan personeel, huren en verkoopprijzen van huizen stijgen en doorstroming stokt, en de duurzame financiering van pensioenen staat onder druk. 

Brede welvaart ‘elders’: Veel handel met hoge-inkomenslanden en veel invoer grond- en hulpstoffen

De cijfers voor brede welvaart ‘elders’ wijzen op een hoge druk van Nederland op andere landen. De meeste effecten van handel komen terecht in hoge-inkomenslanden. Wel zijn de inkomensoverdrachten en de bestedingen aan ontwikkelingshulp relatief hoog. Maar de hoeveelheid fossiele energiedragers, biomassa, metalen en niet-metalen mineralen die per inwoner wordt ingevoerd, hoort bij de hoogste van de EU.