4. Uitkomsten
In dit hoofdstuk worden de uitkomsten van de EMU-enquête uiteengezet. Het EMU-saldo is samengesteld op basis van de gegevens die door de berichtgevers zijn aangeleverd. Zoals eerder vermeld voert het CBS geen plausibiliteitstoetsen en inhoudelijke analyses op de aangeleverde gegevens uit. Wel heeft het CBS gecorrigeerd voor gesignaleerde duizendfouten. Ook is er opgehoogd voor non-respons.
4.1 Totaaloverzicht
In tabel 4.1.1 is een totaaloverzicht opgenomen van de EMU-saldi van de decentrale overheden voor 2023. Op basis van de door de decentrale overheden aangeleverde gegevens blijkt dat de macro-waarde van het EMU-saldo uitkomt op -6,4 miljard euro, dit is -0,64 procent van het bbp. Voor de berekening van dit percentage is het bbp uit de macro economische verkenning van 2023 van het CPB gebruikt. De berekende norm voor 2023 overschrijdt de macronorm van 2022 (-0,4 procent van het bbp) die het Rijk heeft afgesproken met de decentrale overheden tezamen. Dit valt met name te wijten aan gemeenten (-4,5 miljard euro), waar de geraamde EMU-saldi voor 2023 de macronorm overschrijden. Aan de gemeenschappelijke regelingen wordt geen aparte macronorm toegekend: zij zitten inbegrepen in de macronorm van ofwel de provincies, gemeenten of waterschappen. Hoewel het CBS de EMU-saldi van gemeenschappelijke regelingen dus apart waarneemt, valt niet te bepalen of deze een macronorm overschrijden. Het geraamde EMU-saldo van de gemeenschappelijke regelingen voor verslagjaar 2023 draagt -0,02 procent bij aan de norm van alle decentrale overheden tezamen.
| Overheidslaag | Opgegeven EMU-saldo 2023 | Referentiewaarde | Verschil | ||
|---|---|---|---|---|---|
| mln euro | %-BBP | %-BBP | mln euro | mln euro | |
| Provincies | -912 | -0,09 | -0,08 | -795 | -117 |
| Gemeenten | -4 501 | -0,45 | -0,27 | -2 683 | -1 818 |
| Gemeenschappelijke regelingen | -215 | -0,02 | - | - | -215 |
| Waterschappen | -761 | -0,08 | -0,05 | -497 | -264 |
| Totaal | -6 389 | -0,64 | -0,40 | -3 975 | -2 414 |
In tabel 4.1.2 zijn de EMU-saldi voor de verschillende overheden opgenomen. Ter vergelijking zijn de relevante saldi uit eerdere EMU-enquêtes opgenomen.
| Overheidslaag | 2022 | 2023 | 2024 | 2024-2023 | |||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Enq 2021 | Enq 2022 | Enq 2023 | Enq 2022 | Enq 2023 | Enq 2023 | Enq 2023 | |
| Provincies | -1 371 | -1 491 | -1 456 | -874 | -912 | -440 | 472 |
| Gemeenten | -1 912 | -4 506 | -5 502 | -2 402 | -4 501 | -1 709 | 2 792 |
| Gemeenschappelijke regelingen | -26 | -118 | -169 | -46 | -215 | -115 | 100 |
| Waterschappen | -600 | -503 | -517 | -515 | -761 | -783 | -22 |
| Totaal | -3 909 | -6 618 | -7 644 | -3 837 | -6 389 | -3 047 | 3 342 |
Uit tabel 4.1.2 blijkt dat de raming uit de EMU-enquête 2023 met betrekking tot het EMU-saldo (-7,6 miljard euro) van verslagjaar 2022 voor de decentrale overheden verslechterd is ten opzichte van de raming van de voorgaande enquête (-6,6 miljard euro). Dit vindt met name plaats bij de gemeenten.
Voor de raming van het EMU-saldo (-6,4 miljard euro) van verslagjaar 2023 geldt een forse verslechtering ten opzichte van de raming die voorgaand jaar is opgesteld voor 2023 (-3,8 miljard euro). De overheidslagen provincies, gemeenten en gemeenschappelijke regelingen schatten hun EMU-saldo negatiever in. Met name voor de gemeenten is dit een forse verslechtering.
Het EMU-saldo wordt in het algemeen positiever ingeschat naarmate het geschatte jaar verder in de toekomst ligt. Deels komt dit doordat berichtgevers voor latere jaren minder investeringen rapporteren. Dit wordt onder meer veroorzaakt doordat geplande investeringen die formeel nog niet zijn goedgekeurd meestal nog niet worden opgegeven in de enquête. Ook het exploitatiesaldo blijkt minder negatief te worden ingeschat.
In de volgende paragrafen wordt er per overheidslaag in meer detail gekeken naar de respons en de opbouw van het geraamde EMU-saldo.
4.2 Gemeenten
Bij de gemeenten is van 339 berichtgevers een bruikbare enquête ontvangen. De overige 3 gemeenten zijn bijgeraamd. In tabel 4.2.1 is per grootteklasse het aantal berichtgevers en het geraamde saldo weergegeven. Ter vergelijking zijn voor de jaren 2021 en 2022 ook de uitkomsten uit de vorige EMU-enquêtes opgenomen.
| Berichtgever/ | Aantal1) | 2022 | 2023 | 2024 | 2024-2023 | |||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| grootteklasse | Enq 2021 | Enq 2022 | Enq 2023 | Enq 2022 | Enq 2023 | Enq 2023 | Enq 2023 | |
| Amsterdam | 1 (1) | -431 | -788 | -624 | -337 | -635 | -372 | 263 |
| Rotterdam | 1 (1) | -108 | -581 | -96 | -245 | -328 | -156 | 172 |
| Den Haag | 1 (1) | -140 | -370 | -214 | -192 | -200 | -61 | 139 |
| Utrecht | 1 (1) | -108 | -243 | -204 | -59 | -176 | -61 | 115 |
| Totaal GK1 | 4 (4) | -787 | -1 982 | -1 138 | -833 | -1 339 | -650 | 689 |
| GK 2 | 14 (14) | -372 | -541 | -890 | -374 | -787 | -236 | 551 |
| GK 3 | 14 (14) | -137 | -279 | -476 | -179 | -368 | -195 | 173 |
| GK 4 | 59 (57) | -104 | -652 | -992 | -454 | -754 | -230 | 524 |
| GK 5 | 181 (181) | -209 | -811 | -1 641 | -437 | -1 033 | -322 | 711 |
| GK 6 | 58 (57) | -127 | -204 | -332 | -122 | -188 | -62 | 126 |
| GK 7+8 | 12 (12) | -33 | -37 | -34 | -2 | -32 | -14 | 18 |
| Totaal | 342 (339) | -1 768 | -4 506 | -5 502 | -2 402 | -4 501 | -1 709 | 2 792 |
| 1) Het aantal berichtgevers in de EMU-enquête 2022; met tussen haakjes het aantal berichtgevers met goede respons. | ||||||||
Het geraamde EMU-saldo van gemeenten komt volgens de EMU-enquête 2023 uit op -5,5 miljard euro voor verslagjaar 2022. Het geraamde saldo verbetert via -4,5 miljard euro in verslagjaar 2023 tot -1,7 miljard euro in verslagjaar 2024 volgens de EMU- enquête 2023. De verbetering van het saldo in verslagjaar 2023 (-4,5 miljard euro) ten opzichte van verslagjaar 2022 (-5,5 miljard euro) volgens de EMU-enquête 2023 wordt veroorzaakt door een positievere raming in met name grootteklasse 5, grootteklasse 1 laat een verslechtering zien. De uitkomsten voor de verslagjaren 2022 en 2023 zijn volgens de EMU-enquête 2023 negatiever geworden dan volgens EMU-enquête 2022.
Tabel 4.2.2 geeft de verdeling van berichtgevers weer naar grootte van bijstelling in het EMU-saldo voor 2022 en 2023 geraamd in de EMU-enquête 2023 ten opzichte van de EMU-enquête 2022. 56 procent van de gemeenten geeft voor 2022 een slechter saldo op in 2023 dan in 2022. Voor 2023 is dit 65 procent.
| Grootte bijstelling | 2022 | 2023 | ||
|---|---|---|---|---|
| % | % | |||
| <-20 | 37 | 11 | 38 | 11 |
| -20 tot -10 | 35 | 10 | 43 | 13 |
| -10 tot 0 | 119 | 35 | 140 | 41 |
| 0 tot 10 | 116 | 34 | 99 | 29 |
| 10 tot 20 | 23 | 7 | 12 | 4 |
| >20 | 12 | 4 | 10 | 3 |
| Totaal | 342 | 100 | 342 | 100 |
Zoals vermeld wordt het EMU-saldo door berichtgevers geraamd vanuit het exploitatiesaldo en een aantal toevoegingen/correcties daarop. In tabel 4.2.3 zijn voor de gemeenten de totale waarden per post te zien, evenals de bijstelling ten opzichte van de uitkomsten uit de EMU-enquête 2022.
| Nr | Postomschrijving | Effect op EMU | 2022 | 2023 | 2024 | |||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| waarde | bijstelling | waarde | bijstelling | waarde | t.o.v. 2022 | |||
| 1 | Exploitatiesaldo | +/- | -620 | 208 | -160 | 55 | 1 100 | 1 260 |
| 2 | Mutatie (im)materiële vaste activa | - | 5 385 | 1 022 | 4 829 | 2 031 | 3 490 | -1 339 |
| 3 | Mutatie voorzieningen | + | -7 | 3 | -49 | -42 | 26 | 75 |
| 4 | Mutatie voorraden | - | -530 | 150 | -544 | 56 | -636 | -92 |
| 5 | Verwachte boekwinst bij verkoop | - | 20 | 35 | 8 | 26 | -19 | -27 |
| EMU-saldo | -5 502 | -996 | -4 501 | -2 099 | -1 709 | 2 792 | ||
Wat in tabel 4.2.3 voor 2022 en 2023 opvalt is de bijstelling in de mutatie im(materiële) vaste activa, deze heeft het meeste invloed op het EMU-saldo.
Uit voorgaande EMU-enquêtes blijkt dat toekomstige investeringen vaak lager worden geraamd. Dit kan bijvoorbeeld komen doordat geplande investeringen nog niet formeel zijn goedgekeurd en daarom niet mee worden genomen bij het invullen van de enquête.
4.3 Provincies
Alle twaalf de provincies hebben een bruikbare EMU-enquête ingestuurd. Het totale geraamde EMU-saldo bedraagt volgens de EMU-enquête 2023 voor 2022 -1,5 miljard euro. Voor 2023 is het EMU-saldo geraamd op -0,9 miljard euro, terwijl de raming voor 2024 op -0,4 miljard uitkomt. Tabel 4.3.1 geeft een overzicht van de uitkomsten per provincie.
| Provincie | 2022 | 2023 | 2024 | 2024 - 2023 | |||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Enq 2021 | Enq 2022 | Enq 2023 | Enq 2022 | Enq 2023 | Enq 2023 | Enq 2023 | |
| Groningen | -130 | -139 | -123 | -65 | -93 | -51 | 42 |
| Friesland | -111 | -186 | -190 | -124 | -66 | -78 | -12 |
| Drenthe | -43 | -66 | -119 | -109 | -113 | -46 | 67 |
| Overijssel | -119 | -154 | -154 | -85 | -138 | -31 | 107 |
| Gelderland | -239 | -294 | -143 | -189 | -141 | -186 | -45 |
| Utrecht | -66 | -163 | -90 | -53 | -84 | 17 | 101 |
| Noord-Holland | -193 | -192 | -276 | -172 | -174 | -127 | 47 |
| Zuid-Holland | -149 | 176 | 173 | 236 | 171 | 285 | 114 |
| Zeeland | 14 | -9 | -37 | -13 | -23 | -15 | 8 |
| Noord-Brabant | -212 | -214 | -97 | -165 | -97 | -113 | -16 |
| Limburg | -104 | -168 | -317 | -125 | -128 | -65 | 63 |
| Flevoland | -17 | -83 | -83 | -10 | -27 | -31 | -4 |
| Totaal | -1 371 | -1 491 | -1 456 | -874 | -912 | -440 | 472 |
Voor verslagjaar 2022 volgt uit de EMU-enquête 2023 (-1,5 miljard euro) vrijwel hetzelfde beeld van het EMU-saldo als uit de EMU-enquête 2022 (-1,5 miljard euro) en een negatiever beeld van het EMU-enquête 2021 (-1,4 miljard euro). Voor het verslagjaar 2023 is de raming volgens de EMU-enquête 2023 (-0,9 miljard euro) onafgerond iets slechter dan volgens de EMU-enquête 2022 (-0,9 miljard euro).
In tabel 4.3.2 zijn de totale waarden per vraag te zien voor 2022, 2023 en 2024. Ook is de bijstelling ten opzichte van de EMU-enquête 2022 zichtbaar. Voor het verslagjaar 2022 verbetert het EMU-saldo volgens de EMU-enquête 2023 met 35 miljoen euro ten opzichte van de EMU-enquête 2022. Het exploitatiesaldo wordt negatiever ingeschat, deels wordt dit gecompenseerd door lagere verwachte investeringen. Voor het verslagjaar 2023 bedraagt de bijstelling -38 miljoen euro met name door de bijstelling van het exploitatiesaldo, de mutatie (im)materiële vaste activa en voorraden.
| Nr | Postomschrijving | Effect op EMU | 2022 | 2023 | 2024 | ||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| waarde | bijstelling | waarde | bijstelling | waarde | |||
| 1 | Exploitatiesaldo | +/- | -1 136 | -157 | -629 | -100 | -260 |
| 2 | Mutatie (im)materiële vaste activa | - | 307 | -192 | 274 | -108 | 159 |
| 3 | Mutatie voorzieningen | + | -9 | 10 | -7 | 2 | -11 |
| 4 | Mutatie voorraden | - | 5 | 11 | 3 | 50 | 9 |
| 5 | Verwachte boekwinst bij verkoop | - | |||||
| EMU-saldo | -1 456 | 35 | -912 | -38 | -440 | ||
4.4 Gemeenschappelijke regelingen
Voor de EMU-enquête 2022 zaten 146 van de 342 bij het CBS bekende gemeenschappelijke regelingen in de steekproef. Van deze 146 hebben 142 een bruikbare dataset ingestuurd, wat een responspercentage van 97 procent oplevert. Het EMU-saldo van de ontbrekende gemeenschappelijke regelingen is bijgesteld.
Tabel 4.4.1 geeft een overzicht van de geraamde EMU-saldi van gemeenschappelijke regelingen. Vergeleken met de gemeenten en provincies zijn de saldi relatief klein. Het geraamde EMU-saldo voor het verslagjaar 2022 ligt voor de enquête van 2023 (-169 miljoen euro) lager dan de raming volgens de enquête van 2022 (-118 miljoen euro). Voor het verslagjaar 2023 (-215 miljoen euro) is het saldo 169 miljoen euro negatiever dan de voorgaande raming voor verslagjaar 2023 (-46 miljoen euro). Voor verslag 2024 wordt het EMU-saldo geraamd op -115 miljoen euro.
| Type GR | Aantal1) | 2022 | 2023 | 2024 | 2024-2023 | |||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Enq 2021 | Enq 2022 | Enq 2023 | Enq 2022 | Enq 2023 | Enq 2023 | Enq 2023 | ||
| EMU-saldi | 146(142) | -26 | -118 | -169 | -46 | -215 | -115 | 100 |
| 1) Het aantal berichtgevers in de EMU-enquête 2023, met tussen haakjes het aantal berichtgevers met goede respons. | ||||||||
In tabel 4.4.2 zijn de totale waarden per vraag van de EMU-enquête terug te vinden, alsmede de bijstellingen ten opzichte van de EMU-enquête 2022. De grootste bijstelling ten opzichte van de raming van voorgaand jaar betreft voor zowel het verslagjaar 2022 en 2023 de mutatie (im)materiële activa.
| Nr | Postomschrijving | Effect op EMU | 2022 | 2023 | 2024 | ||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| waarde | bijstelling | waarde | bijstelling | waarde | |||
| 1 | Exploitatiesaldo | +/- | -2 | 30 | -29 | -14 | -22 |
| 2 | Mutatie (im)materiële vaste activa | - | 179 | 102 | 200 | 179 | 92 |
| 3 | Mutatie voorzieningen | + | 4 | 6 | -6 | -2 | 0 |
| 4 | Mutatie voorraden | - | -9 | -15 | -20 | -26 | 0 |
| 5 | Verwachte boekwinst bij verkoop | - | 3 | 3 | 0 | 0 | 0 |
| EMU-saldo | -169 | -51 | -215 | -169 | -115 | ||
4.5 Waterschappen
Van alle 21 waterschappen is voor alle drie de jaren meerdere non-respons van de ontvangen enquête . (Zie tabel 3.2.2). De ontbrekende gegevens van deze waterschappen zijn bijgesteld. Zoals te zien in tabel 4.5.1 wijkt de opbouw van de enquête af van de EMU-enquête voor de gemeenten, provincies en gemeenschappelijke regelingen. Voor verslagjaar 2022 wordt het EMU-saldo volgens de enquête van 2023 geraamd op -517 miljoen euro. Dit is een verslechtering van 14 miljoen euro ten opzichte van de raming uit 2022.
Volgens de enquête van 2023 is het EMU-saldo voor verslagjaar 2023 geraamd op -761 miljoen euro, deze bijstelling van -246 miljoen euro ten opzichte van de raming uit 2022. Het EMU-saldo voor 2024 wordt geraamd op -783 miljoen euro.
| Postomschrijving | Effect op EMU | 2022 | 2023 | 2024 | |||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| waarde | bijstelling | waarde | bijstelling | waarde | |||
| EMU-exploitatiesaldo (saldo voor toevoeging/ontrekking aan reserves) | + | -149 | -70 | -126 | -103 | -73 | |
| Invloed investeringen (zie staat van vaste activa) | bruto-investeringsuitgaven | - | 1 563 | -154 | 1 972 | 35 | 2 287 |
| Invloed investeringen (zie staat van vaste activa) | investeringsbijdragen van derden | + | 637 | -8 | 720 | -119 | 958 |
| Invloed investeringen (zie staat van vaste activa) | verkoop materiële en immateriële activa | + | |||||
| Invloed investeringen (zie staat van vaste activa) | afschrijvingen | + | 584 | -85 | 643 | 28 | 630 |
| Invloed voorzieningen (zie staat van reserves en voorzieningen) | toevoegingen aan voorzieningen t.l.v. exploitatie | + | 32 | 2 | 34 | 3 | 34 |
| Invloed voorzieningen (zie staat van reserves en voorzieningen) | onttrekkingen aan voorzieningen t.b.v. exploitatie | - | 2 | 2 | -1 | 1 | |
| Invloed voorzieningen (zie staat van reserves en voorzieningen) | betalingen rechtstreeks uit voorzieningen | - | 39 | 8 | 42 | 14 | 34 |
| Invloed voorzieningen (zie staat van reserves en voorzieningen) | eventuele externe veermeerderingen van voorzieningen | + | |||||
| Invloed reserves (zie staat van reserves en voorzieningen) | eventuele betalingen rechtstreeks uit reserves | - | 17 | 17 | 6 | 11 | |
| Invloed reserves (zie staat van reserves en voorzieningen) | eventuele externe vermeerderingen van reserves | + | |||||
| Deelnemingen en aandelen | boekverlies | + | |||||
| Deelnemingen en aandelen | boekwinst | - | |||||
| EMU-saldo | -517 | -14 | -761 | -246 | -783 | ||
| 1) Hierbij wordt uitgegaan van het moment van verwerking van de gegevens. | |||||||