3. De ontwikkeling van de prijs van energie

3.1 Prijs van de energierekening stijgt met 40 procent 

De grootste bijdrage aan de prijsstijging kwam door het verlagen van de vermindering  energiebelasting (+228 euro), gevolgd door het verhogen van de variabele energiebelasting van gas en elektriciteit (+193 euro) en de stijging van variabele leveringstarieven van gas en elektriciteit samen (+145 euro). Transporttarieven zijn iets meer dan 100 euro in prijs gestegen, en de toename van het vaste leveringskosten bleef beperkt. De toename als gevolg van prijsstijgingen bedroeg totaal hierdoor 670 euro (zie tabel 3.1.1). 

De energiebelastingtarieven zijn vanaf januari 2023 omhoog gegaan. Doordat de opslag duurzame energie (ODE) niet meer bestaat, en is opgenomen in de energiebelasting, kan het beste een vergelijking gemaakt worden door de twee maatregelen samen te nemen. In 2021 inde de overheid 0,15 euro per kWh elektriciteit, in 2022 0,081 euro op basis van het hoge btw-tarief, en in 2023 0,152 euro. Voor gas gold een (gecombineerd) tarief in 2021 van 0,524 euro per m³, in 2022 0,544 euro op basis van het hoge btw-tarief en in 2023 0,593 euro. 

De energiebelasting op elektriciteit is in 2023 zowel in relatieve als in absolute zin sterker verhoogd dan de tarieven van gas ten opzichte van 2022 (toen nog energiebelasting en ODE samen). De tijdelijke verlaging van het btw-tarief op energie van 21 procent naar 9 procent heeft geen invloed op deze vergelijking in de tabel. Het lage btw-tarief gold vanaf juli tot en met december 2022 en dus niet voor de maanden juni ’22 en juni ’23. De vermindering energiebelasting is verlaagd en heeft daarmee een prijsverhogend effect op de energierekening.

3.2 Variabele leveringstarieven, variabel leveringstarief in juni onder het prijsplafond

Door de invoering van het prijsplafond op elektriciteit en gas, en de grote stijgingen van de variabele leveringstarieven in 2022 is het interessant deze tarieven nader te bestuderen. Door gebruik te maken van de nieuwe bronnen kan uitgerekend worden wat het gemiddelde variabele leveringstarief is. 

Er zijn door de invoering van het prijsplafond drie soorten leveringstarieven, voor zowel elektriciteit als gas: de contractprijs of leveringstarief exclusief prijsplafond; de plafondprijs, dat is de prijs die de overheid als maximum ingesteld heeft tot aan een maximumverbruik; en tot slot het leveringstarief inclusief prijsplafond. Dit laatste tarief geeft de prijs weer die consumenten gemiddeld genomen betalen voor energie door rekening te houden met de consumptie tot aan het maximum van het prijsplafond en de consumptie boven het maximum van het prijsplafond. Op het moment dat contractprijzen lager liggen dan het tarief van het prijsplafond betaalt een consument dit tarief, en niet die van het prijsplafond, ongeacht het verbruik. Dat tarief wordt dan ongecorrigeerd meegenomen in het variabele tarief inclusief prijsplafond. 

Voor de contracttarieven die boven het prijsplafond liggen is met behulp van verbruiksgegevens ingeschat voor welk gedeelte van het verbruik gemiddeld genomen het hogere tarief betaald moet worden en vervolgens is een gecombineerde prijs bepaald. Dit gecombineerde tarief ligt daarom iets boven de plafondprijs, want de contractprijs ligt voor deze gevallen boven het plafondtarief. Het variabele tarief inclusief prijsplafond zoals bijvoorbeeld weergegeven in tabel 3.2.1 wordt bepaald door het gemiddelde te nemen van de variabele tarieven onder het prijsplafond en de gecombineerde tarieven. We beschrijven de variabele leveringstarieven exclusief energiebelasting, maar inclusief btw. Grafieken 3.2.3 en 3.2.4 geven het tarief exclusief prijsplafond weer vanaf januari 2021, de andere twee tarieven vanaf januari 2023 toen het prijsplafond werd ingesteld. Tabellen 3.2.1 en 3.2.2 geven de verschillende tarieven vanaf januari 2023 weer.

De invoering van het prijsplafond heeft geresulteerd in de daling van de prijzen vanaf januari 2023, aangezien de prijzen exclusief prijsplafond een stuk hoger lagen. De vanaf januari dalende prijzen exclusief prijsplafond hadden ook hun weerslag op de gemiddelde prijs inclusief prijsplafond, die ook daalde. De gemiddelde prijs exclusief prijsplafond van elektriciteit lag in juni onder de plafondprijs. Dat betekent overigens niet dat alle contractprijzen van elektriciteit in juni onder de plafondprijs lagen, er waren toen nog steeds huishoudens met een variabel leveringstarief boven de plafondprijs.

Dat de variabele leveringstarieven inclusief prijsplafond vanaf april onder het prijsplafond liggen, mag in eerste instantie verbazing wekken. Dit tariefsniveau kan verklaard worden door de impact van contractprijzen onder het prijsplafond die het gemiddelde verlagen tot onder de plafondprijs.