Florence Nightingale en haar passie voor statistiek

Florence Nightingale (1820-1910) de Engelse verpleegster en ziekenhuishervormer.
© ANP / Science Photo Library
Florence Nightingale (1820-1910) staat bekend als de grondlegster van de moderne verpleegkunde. Wat echter weinig mensen weten, is hoe vernieuwend zij was in haar werk. Zij verzamelde statistische gegevens over sterfte, ziekte en leefbaarheid. Met deze gegevens was het gemakkelijker om inzicht te krijgen in hoe de zorg voor zieken, gewonden en armen moest verbeteren.
Als kind was Nightingale al gek op cijfers. Van jongs af aan had ze een fascinatie voor tellen en categoriseren. Vanaf haar zevende schreef ze al brieven waaraan ze regelmatig lijstjes en tabellen toevoegde. Haar talent en belangstelling voor cijfers zou ze nooit kwijt raken. De jonge Nightingale had als goed opgeleide dochter uit een zeer welgestelde Engelse familie alle troeven in handen voor succes in de hogere aristocratische kringen, maar zij koos er voor om zich het lot van de zieken, gewonden en armen aan te trekken en hun leven te verbeteren. Ondanks sterk verzet van haar familie deed zij ervaring op in het verplegen van zieken in Duitsland en Frankrijk. Na haar terugkomst reorganiseerde zij een ziekenhuis in Londen.

Gewonden verzorgen

In 1854 kreeg Nightingale de kans haar kennis en kunde op het gebied van de verpleegkunde te laten zien. Er was oorlog uitgebroken op de Krim en de Engelse soldaten stierven in grote aantallen. De Engelse bevolking was diep geschokt. Er was behoefte aan iemand die de problemen aanpakte. De naam van Florence Nightingale viel, omdat zij zich al verdienstelijk had gemaakt met de reorganisatie van het ziekenhuis in Londen. De minister van Defensie vroeg haar naar de Krim te gaan om daar de gewonden te verzorgen. Samen met 38 andere verpleegsters vertrok Nightingale per schip naar Scutari aan de Bosporus, tegenover Istanbul.

Menswaardige verzorging

De situatie die Nightingale in Scutari aantrof was onbeschrijflijk. Een kazerne deed dienst als hospitaal, maar er was geen water, het sanitair was vervuild, keukens ontbraken en er waren nauwelijks artsen en verplegers. Uit deze chaos wist Nightingale een hospitaal te scheppen waar gewonden een menswaardige verzorging kregen. Ondanks haar grote inzet bleef de sterfte in het ziekenhuis echter groot. Ze dacht dat het kwam omdat het leger alleen soldaten stuurde die al op het randje van de dood balanceerden. Achteraf bleek dat vooral de slechte hygiëne in het ziekenhuis een grote rol speelde. Onder het hospitaal liep een defect riool. Toen dat eenmaal gerepareerd was, daalde het aantal doden sterk.

Slechte hygiëne

Nightingale kon er niet meer om heen: statistische gegevens overtuigden haar ervan dat de slechte hygiëne een sleutelrol had gespeeld bij het overlijden van de vele soldaten. Na haar terugkomst in Engeland schreef ze een 850 pagina’s tellend rapport waarin ze met cijfers aantoonde wat er mis was met de legerzorg. Om de regering de ernst van de zaak te laten inzien, ontwikkelde de in wiskunde en statistiek zeer begaafde Nightingale een diagram. Daarin werden de relevante gegevens overzichtelijk gepresenteerd. Zo werd zij de uitvindster van het pooldiagram. Tevens introduceerde zij het gebruik van statistieken in de gezondheidszorg om de omvang van problemen en de effectiviteit van de interventies te visualiseren en onderbouwen. Haar werk was een vroege vorm van evidence based practice. Door haar pionierswerk op statistisch gebied – zeer opmerkelijk voor een vrouw in die tijd – werd zij het eerste vrouwelijke lid van de Royal Statistical Society.

Moderne handboek

In 1860 richtte Nightingale een verpleegstersschool op in een Londens ziekenhuis. Het was één van de eerste opleidingen op dit gebied en de invloedrijkste. Een jaar eerder had ze het eerste moderne handboek voor de verpleging van zieken geschreven: ‘Notes on Nursing’. Dat boek verschafte belangrijke inzichten in de rol van de verpleegkundige, de omgang met patiënten en de invloed van de omgeving op herstel.

Sociale hervormer

Nightingale hield zich niet alleen bezig met gezondheidszorg. In de tweede helft van haar leven – waarin ze ernstig ziek was – gaf ze leiding aan een team van wetenschappers die de sociale omstandigheden waarin de armen leefden bestudeerden. Op basis van hun onderzoek schreef ze rapporten en ontwikkelde ze theorieën die tot belangrijke sociale hervormingen hebben geleid. Voor het grote publiek bleef haar werk als sociale hervormer tamelijk onbekend. Maar door haar tomeloze inzet op dit gebied heeft zij eveneens veel levens kunnen redden.