Onderzoek naar haat en agressie jegens vrouwelijke politici wint CBS-Tegel
Ondermijnend voor de democratie
The Guardian, The New York Times, Amnesty International en andere internationale organisaties schreven er de afgelopen jaren veel over: politici krijgen veel online haat over zich heen, maar vrouwen disproportioneel meer en opvallend vaker persoonlijker. Het zijn ongemakkelijke cijfers. Niet alleen kwetsend en bedreigend voor individuele politici, maar ook ondermijnend voor de democratie in het algemeen. In het Verenigd Koninkrijk stelden achttien parlementsleden zich hierdoor niet opnieuw kandidaat bij de laatste Lagerhuis-verkiezingen. Het was de directe aanleiding voor de twee journalisten en de twee wetenschappers om 339 932 tweets die tussen 1 oktober 2020 en 26 februari 2021 naar alle vrouwen op Nederlandse kieslijsten zijn gestuurd te onderzoeken.Seksisme in het publieke debat
‘Het doel was om de subjectieve ervaringen die altijd bevraagd en bediscussieerd kunnen worden in harde data te vatten, om de ontwikkeling van seksisme in het publieke debat in kaart te brengen,’ zegt Van de Ven. ‘De samenwerking met onze collega’s van de Utrecht Data School is daarbij van grote meerwaarde geweest,’ vult Saris aan. ‘Wetenschappelijk onderzoek en journalistiek zijn twee disciplines die hier elkaar uitstekend aanvullen. De methode, de vraagstelling, het ontwerpen van algoritmes om de data te ordenen, de presentatie en de maatschappelijke impact: alles komt in zo’n project bij elkaar.’Maatschappelijke tendens
De onderzoekers kozen voor het analyseren van tweets, omdat Twitter het meest politieke sociale medium is, legt Van de Ven uit. ‘Alle politici en journalisten hebben Twitter. Je hoort er vooral de ‘mondige minderheid’, maar met die notie in het achterhoofd, is het een heel waardevolle bron om tendensen in het publieke debat bloot te leggen.’ Naast de analyse van de vele tweets, krantenberichten en andere mediaoptredens van politici zijn veel gesprekken gevoerd. ‘We merkten dat veel vrouwen huiverig waren om mee te doen,’ zegt Saris. ‘Je bent kwetsbaar, krijgt als vrouw in de politiek al veel over je heen. Dan is een onderzoek als dit extra beladen.’ Toch lukte het Saris en Van de Ven veel verhalen op te halen door de juiste condities te creëren. Bijvoorbeeld door de focus op de feiten te leggen en de geïnterviewde vrouwen het verhaal samen te laten vertellen. ‘Het ging ons nadrukkelijk niet om de individuele beleving, maar om de maatschappelijke tendens. Die wilden we in de interviews naar boven brengen. Dat kon ook, want in essentie vertelden ze een gezamenlijk verhaal.’
De uitreiking van De Tegels op 23 mei 2022 in Den Haag
Goede timing
Het artikel in de Groene Amsterdammer miste zijn uitwerking niet. ‘Dat had ook met de timing te maken: op een woensdagmiddag, vlak voor de Kamerverkiezingen in maart 2021,’ zegt Van de Ven. Het artikel kwam ter sprake in een verkiezingsdebat kort na de publicatie, Sigrid Kaag haalt het aan in haar speech tijdens Internationale Vrouwendag. ‘Heel opmerkelijk was een debat met vrouwelijke lijsttrekkers bij de talkshow M. Zij herkenden het seksisme allemaal, maar dan niet jegens zichzelf. Dat was precies het punt dat we wilden maken,’ zegt Saris. ‘Het is systemisch, niet een optelsom van incidentele gevallen.’Technisch vaardig uitgevoerd onderzoek
De jury is in haar juryrapport kraakhelder over de kwaliteit van het werk van het onderzoeksteam: ‘Het technisch vaardig uitgevoerde onderzoek legt aan de hand van tekstanalyse van interviews en twitter objectief en zeer doeltreffend bloot hoe misogynie zich openbaart op social media. Daarnaast laat het onderzoek objectief zien dat vrouwelijke politici in interviews anders benaderd worden dan mannen. De onderzoeksverantwoording is zeer uitgebreid, transparant en vermeldt de gemaakte keuzes en kwetsbaarheden. Het algoritme waar dit onderzoek deels op leunt, wordt gedurende de looptijd getoetst en verbeterd. De trollenstormen die mensen op social media ook nu ondergaan, laat zien dat dit onderzoek nog steeds actueel is.’Blij met toegekende CBS-Tegel
Het onderzoeksteam bestond uit twee mannen en twee vrouwen. ‘Toen we begonnen met de analyses van de tweets en berichten uit de conventionele media, schrokken wij als man meer dan de vrouwen van het beeld dat naar boven kwam,’ geeft Van de Ven toe. ‘Niet alleen dat tien procent van alle tweets aan vrouwen gericht agressief of haatdragend van toon is. Ook de subtielere vormen van seksisme: dat vrouwen in talkshows stelselmatig vaker bij de voornaam worden aangesproken en dat bijvoorbeeld de vragen en beschrijvingen anders van aard zijn.’ De journalisten zijn blij met de toegekende CBS-Tegel voor datajournalistiek. ‘Maar we hebben het met z’n vieren gedaan: Joris Veerbeek en Sahra Mohamed van de Utrecht Data School hebben er net zo hard aan meegewerkt. Ik wil dat je dat in ieder geval opschrijft,’ besluit Van de Ven.