Veiligheidsmonitor: focus op buurtpreventie en aangiften

/ Auteur: Sjoertje Vos
Politie doet aan buurtpreventie
© Hollandse Hoogte / Caspar Huurdeman Fotografie
Op 2 maart 2020 verschijnt de nieuwste editie van de Veiligheidsmonitor. De monitor beschrijft onder meer de ervaring die burgers hebben met slachtofferschap, leefbaarheid in hun buurt, het gevoel van veiligheid en de tevredenheid met gemeente en politie. Actuele thema’s in deze editie zijn de bereidheid van slachtoffers om aangifte te doen en initiatieven voor buurtpreventie zoals de Buurt-WhatsApp en burgerwachten.

De Veiligheidsmonitor verschijnt eens in de twee jaar en wordt gemaakt op verzoek van het ministerie van Justitie en Veiligheid en in samenwerking met de politie en gemeenten. Naast de politieregistratie is het de belangrijkste bron om slachtofferschap van criminaliteit en overlast te meten. Het geeft ook inzicht in de zogenoemde dark numbers: mensen die slachtoffer worden van criminaliteit of overlast en daar geen aangifte van doen.

Alternatieve barometer

‘De Veiligheidsmonitor is een alternatieve barometer voor de politieregistratie’, zegt Jaap de Waard, inhoudelijk adviseur criminaliteit en rechtshandhaving bij het ministerie van Justitie en Veiligheid. ‘We kunnen daarmee nauwkeurig in kaart brengen wat de echte omvang, ernst en het verloop van criminaliteit en overlast is. Dat is belangrijk voor het beleid.’ Elke Moons, procesmanager van de Veiligheidsmonitor bij het CBS: ‘Het is bijvoorbeeld voor burgemeesters soms moeilijk te duiden waar het verschil tussen aangiftes bij de politie en de veiligheidsbeleving van burgers in hun gemeente vandaan komt. We weten uit de cijfers dat aangiftebereidheid verschilt per type delict. Van geweldsdelicten bijvoorbeeld doet één op de vijf mensen aangifte, de overige tachtig procent dus niet. En juist geweldslachtoffers voelen zich onveilig.’

Dalende trend

‘In het algemeen gaat het goed met de veiligheid in Nederland’, stelt De Waard. ‘We zien de afgelopen vijftien jaar een voortdurende afname van gerapporteerde delicten, zowel in de politieregistratie als in de Veiligheidsmonitor. Het aantal mensen dat zegt slachtoffer te zijn geweest is in die periode gehalveerd. Met de Veiligheidsmonitor kunnen we die ontwikkeling goed monitoren en de regionale effecten in kaart brengen. Criminaliteit clustert zich en neemt daardoor op sommige plekken juist toe, tegen de landelijke trend in.’ De aangiftebereidheid daalde de afgelopen jaren licht. Om daar meer zicht op te krijgen is in de monitor van 2019 gekeken naar waarom mensen geen aangifte doen. Moons: ‘De redenen om geen aangifte te doen verschillen per delict. Bij geweld speelt angst voor represailles en schaamte een rol, bij vermogensdelicten vinden mensen het vaker een zaak voor de verzekering.’

‘De Veiligheidsmonitor is een alternatieve barometer voor de politieregistratie’

Benchmarken

Op basis van de Veiligheidsmonitor kunnen gemeenten en politieregio’s met elkaar vergeleken worden. De Veiligheidsmonitor geeft één cijfer van buurtoverlast per gemeente of politie-eenheid. ‘Zo’n cijfer kun je benchmarken’, zegt De Waard. ‘Het CBS is heel goed in visualisaties maken, waardoor je in één oogopslag kunt zien hoe gemeenten of politie-eenheden presteren ten opzichte van de anderen. Ik gebruik die kaarten vaak in presentaties en merk dat ze aanzetten tot actie. Niemand wil beneden gemiddeld presteren.’ Als gemeenten specifiek voor bepaalde buurten of plekken – bijvoorbeeld bij een winkelcentrum – de overlast of criminaliteit in kaart willen brengen, kunnen ze daarvoor ook een uitbreiding van het onderzoek aanvragen.

Veiligheidsbeleving

Naast de feitelijke ontwikkeling van criminaliteit en slachtofferschap geeft de Veiligheidsmonitor inzicht in de veiligheidsbeleving van burgers en de tevredenheid met de politie, vertelt Nico Goos, coördinator Bureau Management Info bij de politie. ‘De subjectieve veiligheidsbeleving geeft een beeld van wat burgers belangrijk vinden. Soms zijn dat zaken die geen prioriteit hebben bij de politie of gemeenten. De resultaten van de Veiligheidsmonitor kunnen dan aanleiding zijn om opnieuw prioriteren te stellen of gesprekken te organiseren tussen de politie, gemeenten of het ministerie over de aanpak van de problemen.’

Aandacht voor buurten

‘In beleid zie je momenteel groeiende aandacht voor buurten’, stelt De Waard. De Veiligheidsmonitor brengt de leefbaarheid in buurten in kaart. Is er voldoende groen? Zijn er genoeg speelplekken? Hoe is de omgang met de buren? Ervaren mensen overlast? ‘Welzijn in de buurt en ervaren veiligheidsgevoelens hangen samen’, zegt Moons. ‘Hoe beter de leefbaarheid in een buurt hoe veiliger mensen zich voelen.’ De Veiligheidsmonitor besteedt daarom ook aandacht aan buurtpreventie: zijn er initiatieven in een buurt zoals WhatsApp, Burgernet of buurtwachten? Maken mensen daar gebruik van? Daarnaast wordt ook de tevredenheid over de politie in de buurt bekeken. ‘We zien dat mensen tevredener zijn over de politie als die dichtbij hen staat. Over de wijkagent zijn mensen bijvoorbeeld tevredener dan over de regionale politie-eenheid, en over de regionale eenheid zijn ze tevredener dan over de landelijke.’

Schat aan data

‘De Veiligheidsmonitor levert een schat aan data op over veiligheid’, zegt De Waard, ‘met achtergrondkenmerken van slachtoffers en hun omgeving, zoals leeftijd, geslacht, herkomst, opleidingsniveau, stedelijkheid van gemeenten, etc. Dat maakt achtergrond- en diepteanalyses mogelijk, bijvoorbeeld naar probleemwijken, welke mensen het meest met geweldsdelicten te maken krijgen, hoe het gaat met hangjongeren in buurten en of meer politie op straat effectief is.’ ‘De Veiligheidsmonitor geeft ons de mogelijkheid om de effecten van ons beleid te toetsen en waar nodig bij te sturen en onze dienstverlening aan te passen’, besluit Goos.