ICT-gebruik bij kleine bedrijven; bedrijfstak en bedrijfsgrootte, 2020

Bewerk tabel Download volledige dataset Toon toelichting

ICT-gebruik bij kleine bedrijven; bedrijfstak en bedrijfsgrootte, 2020
Bedrijfsgrootte Bedrijfstakken/branches (SBI 2008) Clouddiensten Clouddiensten gebruikt voor Opslag databases (% van bedrijven) Big Data-analyse Big data analyses gebruikt (% van bedrijven) Big Data-analyse Big-data verkocht aan derden (% van bedrijven) Big Data-analyse Big-data gekocht van derden (% van bedrijven) Big Data-analyse Big data wie uitgevoerd Zelf uitgevoerd (% van bedrijven) Big Data-analyse Big data wie uitgevoerd Geanalyseerd door derden (% van bedrijven) Big Data-analyse Big data bronnen Gegevens van apparaten of sensoren (% van bedrijven) Big Data-analyse Big data bronnen Data over geografische locaties (% van bedrijven) Big Data-analyse Big data bronnen Data van sociale media (% van bedrijven) Big Data-analyse Big data bronnen Andere bronnen (% van bedrijven) Big Data-analyse Big data technieken Techniek Machine Learning (% van bedrijven) Big Data-analyse Big data technieken Techniek Spraakverwerking (% van bedrijven) Big Data-analyse Big data technieken Andere technieken (% van bedrijven) Big Data-analyse Big data overwogen Big Data analyse overwogen (% van bedrijven) Big Data-analyse Big data overwogen Redenen om geen BD te gebruiken Onvoldoende big data bronnen (% van bedrijven) ICT-veiligheid Gebruikte ICT-veiligheidsmaatregelen Encryptie van data (% van bedrijven) ICT-veiligheid Optreden van ICT-veiligheidsincidenten Interne oorzaken Vernietiging data door veiligheidsinc. (% van bedrijven) ICT-veiligheid Optreden van ICT-veiligheidsincidenten Externe oorzaken Vernietiging data; aanval van buitenaf (% van bedrijven) ICT-veiligheid Kosten door ICT-veiligheidsincidenten Kosten door intern incident Vernietiging data door veiligheidsinc. (% van bedrijven) ICT-veiligheid Kosten door ICT-veiligheidsincidenten Kosten door extern incident Vernietiging data; aanval buitenaf (% van bedrijven)
2 of meer werkzame personen Totaal C-N en Q 30 20 0 1 18 3 5 7 12 5 2 1 17 2 1 38 3 2 1 1
2 of meer werkzame personen C Industrie 26 16 0 1 15 2 6 6 9 3 2 0 14 3 1 35 5 4 2 2
2 of meer werkzame personen D-E Energie, water, afvalbeheer 31 22 0 1 21 2 11 11 10 6 5 1 17 2 1 38 7 1 2 0
2 of meer werkzame personen F Bouwnijverheid 18 13 0 0 12 3 4 8 4 2 0 0 11 0 0 23 4 3 1 1
2 of meer werkzame personen G Handel 29 22 0 1 20 4 5 5 16 5 2 1 19 2 1 33 3 2 1 1
2 of meer werkzame personen H Vervoer en opslag 21 23 0 1 22 2 5 19 9 5 2 1 21 1 0 30 3 2 2 1
2 of meer werkzame personen I Horeca 17 21 0 0 21 3 5 9 17 6 1 1 20 0 0 22 2 1 1 0
2 of meer werkzame personen J Informatie en communicatie 55 32 2 3 31 3 10 13 20 17 10 2 28 6 2 65 3 2 1 1
2 of meer werkzame personen K Financiële dienstverlening 40 25 0 4 21 7 5 5 14 13 6 1 19 4 2 56 4 3 2 1
2 of meer werkzame personen L Verhuur en handel van onroerend goed 33 19 0 1 17 6 2 3 11 7 0 0 17 3 2 37 3 3 1 2
2 of meer werkzame personen M Specialistische zakelijke diensten 40 19 0 1 18 3 5 6 12 6 4 1 16 3 1 46 4 2 2 0
2 of meer werkzame personen N Verhuur en overige zakelijke diensten 29 18 0 1 17 2 4 8 13 4 2 0 16 1 1 39 4 2 1 1
2 of meer werkzame personen Q Gezondheids- en welzijnszorg 40 16 0 1 13 5 4 4 9 3 1 1 12 2 1 67 2 2 1 1
2 of meer werkzame personen ICT-sector 55 31 2 3 30 3 11 13 16 19 10 2 27 6 2 67 3 2 1 1
2 tot 10 werkzame personen Totaal C-N en Q 27 18 0 1 16 3 4 6 12 5 2 1 15 1 1 35 3 2 1 1
2 tot 10 werkzame personen C Industrie 23 12 0 0 12 1 4 6 7 3 1 0 10 1 1 29 4 4 2 2
2 tot 10 werkzame personen D-E Energie, water, afvalbeheer 21 12 0 0 10 2 4 3 6 0 2 0 8 0 0 27 8 1 2 0
2 tot 10 werkzame personen F Bouwnijverheid 15 12 0 0 10 3 4 6 3 2 0 0 9 0 0 21 3 2 1 1
2 tot 10 werkzame personen G Handel 27 20 0 1 19 3 4 5 15 4 1 1 18 1 1 30 3 2 1 1
2 tot 10 werkzame personen H Vervoer en opslag 17 20 0 0 19 1 4 17 10 5 1 1 19 1 0 26 3 2 1 1
2 tot 10 werkzame personen I Horeca 15 21 0 0 21 2 6 10 17 6 1 1 20 0 0 22 2 1 1 0
2 tot 10 werkzame personen J Informatie en communicatie 50 28 2 2 27 1 8 11 16 14 7 1 25 6 3 60 2 2 1 1
2 tot 10 werkzame personen K Financiële dienstverlening 37 20 0 2 16 5 5 4 10 8 3 0 14 4 3 49 4 4 1 1
2 tot 10 werkzame personen L Verhuur en handel van onroerend goed 30 17 0 1 15 5 2 3 10 5 0 0 15 2 1 33 3 3 1 2
2 tot 10 werkzame personen M Specialistische zakelijke diensten 38 17 0 1 16 2 4 5 11 5 3 1 14 3 1 42 4 1 2 0
2 tot 10 werkzame personen N Verhuur en overige zakelijke diensten 23 15 0 0 14 1 4 6 10 3 1 0 13 0 0 35 4 2 1 1
2 tot 10 werkzame personen Q Gezondheids- en welzijnszorg 38 14 0 0 11 4 3 4 8 3 1 1 10 1 0 66 2 2 1 1
2 tot 10 werkzame personen ICT-sector 50 28 2 3 27 2 9 10 13 17 8 2 25 6 3 63 2 2 1 1
10 tot 50 werkzame personen Totaal C-N en Q 38 23 1 2 22 4 5 9 14 6 3 1 20 4 2 44 5 3 2 2
10 tot 50 werkzame personen C Industrie 28 18 0 1 17 2 6 6 10 2 1 0 16 4 2 36 5 5 3 3
10 tot 50 werkzame personen D-E Energie, water, afvalbeheer 36 22 0 1 22 0 7 13 7 6 3 0 20 4 1 44 2 1 1 0
10 tot 50 werkzame personen F Bouwnijverheid 28 17 0 0 16 2 4 11 6 1 1 0 14 1 0 28 6 4 3 2
10 tot 50 werkzame personen G Handel 39 24 1 2 23 6 6 8 16 7 3 0 21 5 2 43 5 2 2 2
10 tot 50 werkzame personen H Vervoer en opslag 27 26 0 1 25 2 6 21 6 2 2 1 24 2 0 34 3 2 2 1
10 tot 50 werkzame personen I Horeca 25 21 0 0 20 2 2 2 17 5 0 0 19 2 1 22 2 1 0 0
10 tot 50 werkzame personen J Informatie en communicatie 66 41 3 6 40 6 14 17 26 22 13 4 35 6 1 76 6 4 2 2
10 tot 50 werkzame personen K Financiële dienstverlening 45 35 1 5 35 7 6 7 24 22 8 2 32 1 0 69 4 2 2 2
10 tot 50 werkzame personen L Verhuur en handel van onroerend goed 55 27 0 1 25 8 3 5 18 15 2 0 25 7 5 61 10 3 5 3
10 tot 50 werkzame personen M Specialistische zakelijke diensten 52 28 1 3 26 6 7 9 17 9 6 1 23 5 2 60 4 2 2 1
10 tot 50 werkzame personen N Verhuur en overige zakelijke diensten 41 21 0 0 20 2 3 9 15 4 2 0 19 3 1 45 3 3 1 2
10 tot 50 werkzame personen Q Gezondheids- en welzijnszorg 44 20 1 1 15 7 3 4 11 2 1 1 15 4 3 67 5 2 2 1
10 tot 50 werkzame personen ICT-sector 65 36 2 4 35 4 14 17 22 21 12 3 30 7 1 74 6 3 3 2
50 tot 250 werkzame personen Totaal C-N en Q 47 37 1 4 35 7 13 14 19 13 7 1 31 7 3 64 6 3 2 2
50 tot 250 werkzame personen C Industrie 34 31 1 2 30 6 19 7 11 8 5 1 26 6 3 60 8 5 3 3
50 tot 250 werkzame personen D-E Energie, water, afvalbeheer 60 56 0 6 56 5 35 36 25 23 14 4 43 5 2 68 12 0 1 0
50 tot 250 werkzame personen F Bouwnijverheid 41 36 1 2 36 4 11 25 12 10 3 0 34 5 2 45 5 3 1 1
50 tot 250 werkzame personen G Handel 46 39 1 4 36 8 13 13 22 15 5 1 33 8 3 61 5 3 1 2
50 tot 250 werkzame personen H Vervoer en opslag 40 37 2 2 37 6 14 29 9 12 5 2 34 8 3 59 6 3 3 1
50 tot 250 werkzame personen I Horeca 46 38 0 2 31 12 5 7 30 6 2 0 30 1 0 46 3 2 0 1
50 tot 250 werkzame personen J Informatie en communicatie 75 52 3 6 51 7 21 20 35 31 27 6 39 8 3 84 9 3 3 1
50 tot 250 werkzame personen K Financiële dienstverlening 62 44 0 13 38 17 2 8 27 24 17 5 34 9 0 92 2 0 2 0
50 tot 250 werkzame personen L Verhuur en handel van onroerend goed 73 45 0 13 43 16 9 14 27 30 8 0 38 28 11 77 3 4 2 0
50 tot 250 werkzame personen M Specialistische zakelijke diensten 57 43 3 9 40 11 14 15 24 23 15 3 34 10 3 77 7 3 4 1
50 tot 250 werkzame personen N Verhuur en overige zakelijke diensten 47 34 0 2 32 6 7 15 24 8 4 1 30 4 1 59 5 4 3 2
50 tot 250 werkzame personen Q Gezondheids- en welzijnszorg 60 23 0 0 20 4 6 5 12 5 1 1 19 7 3 83 5 3 2 2
50 tot 250 werkzame personen ICT-sector 71 46 4 6 45 5 21 21 31 28 23 6 35 10 2 84 8 2 3 1
250 of meer werkzame personen Totaal C-N en Q 61 55 2 8 52 15 26 21 30 26 15 6 43 13 4 83 8 6 4 3
250 of meer werkzame personen C Industrie 52 55 1 8 54 15 38 16 26 26 14 4 47 9 2 85 11 10 5 4
250 of meer werkzame personen D-E Energie, water, afvalbeheer 65 78 0 5 75 22 58 52 46 33 29 10 67 10 5 85 15 8 15 8
250 of meer werkzame personen F Bouwnijverheid 54 57 0 6 55 10 42 39 18 32 14 0 45 16 7 83 19 11 4 5
250 of meer werkzame personen G Handel 64 62 4 11 60 22 28 25 41 31 19 5 51 11 4 83 8 6 4 2
250 of meer werkzame personen H Vervoer en opslag 47 61 2 9 58 15 31 38 22 29 17 2 45 11 3 73 8 8 6 5
250 of meer werkzame personen I Horeca 73 56 2 2 41 21 12 2 32 21 2 0 38 18 7 74 0 0 0 0
250 of meer werkzame personen J Informatie en communicatie 81 72 3 12 72 11 23 35 53 44 38 21 59 1 1 94 7 2 1 0
250 of meer werkzame personen K Financiële dienstverlening 66 81 0 31 74 40 21 15 44 65 37 20 62 10 0 100 6 0 6 0
250 of meer werkzame personen L Verhuur en handel van onroerend goed 67 72 5 21 72 18 46 13 33 36 38 0 46 21 8 85 8 13 0 0
250 of meer werkzame personen M Specialistische zakelijke diensten 67 64 5 22 64 19 36 38 38 45 37 15 46 13 5 91 14 11 7 8
250 of meer werkzame personen N Verhuur en overige zakelijke diensten 62 45 2 4 42 9 8 15 33 13 6 3 38 9 4 61 6 3 3 2
250 of meer werkzame personen Q Gezondheids- en welzijnszorg 63 44 0 1 40 11 21 14 20 16 8 7 31 20 6 93 6 3 2 2
250 of meer werkzame personen ICT-sector 73 70 2 10 68 11 35 39 48 41 40 20 54 4 2 97 8 5 1 1
2 tot 250 werkzame personen Totaal C-N en Q 30 19 0 1 18 3 5 7 12 5 2 1 17 2 1 38 3 2 1 1
2 tot 250 werkzame personen C Industrie 25 16 0 0 15 2 6 6 8 3 1 0 13 2 1 34 5 4 2 2
2 tot 250 werkzame personen D-E Energie, water, afvalbeheer 29 19 0 1 18 2 9 9 8 4 4 0 15 2 1 36 7 1 1 0
2 tot 250 werkzame personen F Bouwnijverheid 18 13 0 0 11 3 4 8 4 2 0 0 11 0 0 23 4 3 1 1
2 tot 250 werkzame personen G Handel 29 22 0 1 20 4 5 5 15 5 1 1 19 2 1 33 3 2 1 1
2 tot 250 werkzame personen H Vervoer en opslag 20 22 0 0 21 2 5 18 9 4 1 1 21 1 0 29 3 2 2 1
2 tot 250 werkzame personen I Horeca 17 21 0 0 21 3 5 9 17 6 1 1 20 0 0 22 2 1 1 0
2 tot 250 werkzame personen J Informatie en communicatie 55 32 2 3 31 2 9 13 19 17 9 2 28 6 2 64 3 2 1 1
2 tot 250 werkzame personen K Financiële dienstverlening 39 24 0 3 20 6 5 5 13 11 5 1 18 4 2 54 4 3 1 1
2 tot 250 werkzame personen L Verhuur en handel van onroerend goed 33 19 0 1 17 6 2 3 11 6 0 0 17 3 2 37 3 3 1 2
2 tot 250 werkzame personen M Specialistische zakelijke diensten 40 19 0 1 18 3 5 6 12 6 3 1 16 3 1 46 4 1 2 0
2 tot 250 werkzame personen N Verhuur en overige zakelijke diensten 28 17 0 1 17 2 4 8 12 4 2 0 16 1 0 39 4 2 1 1
2 tot 250 werkzame personen Q Gezondheids- en welzijnszorg 40 15 0 1 12 5 3 4 9 3 1 1 11 2 1 67 2 2 1 1
2 tot 250 werkzame personen ICT-sector 55 31 2 3 30 3 11 12 16 18 10 2 27 6 2 67 3 2 1 1
Bron: CBS.
Verklaring van tekens

Tabeltoelichting


Deze tabel bevat cijfers over het gebruik van informatie- en communicatietechnologie (ICT) door bedrijven met 2 of meer werkzame personen. De gegevens kunnen worden uitgesplitst naar bedrijfsgrootte en bedrijfstak. De verslagperiode betreft het jaar 2020. Een aantal onderwerpen heeft echter betrekking op het jaar 2019. In die gevallen wordt dit vermeld in de toelichting bij het betreffende onderwerp.

Gegevens beschikbaar over 2020.

Status van de cijfers:
De cijfers in deze tabel zijn definitief.

Wijzigingen per 27 november 2020:
Geen, dit is een nieuwe tabel.

Wijzigingen per 14 januari 2021:
Correctie op de getallen bij de vraag onder Personeel en ICT, Cursussen: 'ICT-cursus gegeven aan overig personeel'; deze was ten onrechte gefilterd met de vraag 'ICT-specialisten in dienst', terwijl de vraag aan alle bedrijven gesteld was.

Correctie op de getallen bij de vraag onder ICT-veiligheid, Uitvoering ICT-werkzaamheden; deze was ten onrechte gefilterd met de vraag 'ICT-specialisten in dienst', terwijl de vraag aan alle bedrijven gesteld was.

Wijzigingen per april 2022:
In de vorige versie was abusievelijk de categorie 'Eigen personeel en externe leverancier' niet opgenomen bij de sub-sectie over 'Uitvoering van ICT-veiligheid'. De cijfers over 'Vaste Internetverbinding' zijn gereviseerd door een verbetering bij een imputatieregel. Het onderwerp “Incident opgetreden” wordt uitgesplitst naar “Incident door interne oorzaak” en “Incident door aanval van buiten”. Het onderwerp “Incident opgetreden” wordt weggelaten. De onderwerpen van de secties “Optreden van ICT-veiligheidsincidenten” worden ingedeeld naar interne of externe oorzaken en die van “Kosten door ICT-veiligheidsincidenten” naar kosten door intern of extern incident. De selectie van de SBI-codes van de "Banken en Kredietbanken" bevatte onterecht de tussenliggende 64.2 Financiële holdings en 64.3 Beleggingsinstellingen en wordt daarvoor gecorrigeerd. Verder zijn de cijfers van deze tabel gereviseerd door het gebruik van verbeterde ophoogfactoren en een verbeterde schattingsmethodiek van de omzetcijfers.

Wanneer komen er nieuwe cijfers?
Cijfers over 2021 komen in december 2021 beschikbaar.

Toelichting onderwerpen

Clouddiensten
Het gebruik van cloud-computing of de cloud betreft ICT-diensten via internet. Bedrijven kunnen hiermee bijvoorbeeld opslagcapaciteit, software en rekenkracht gebruiken via internet in plaats van lokaal op hun eigen servers of computers. Clouddiensten zoals gemeten in dit onderzoek voldoen aan de volgende criteria: servers van de aanbieder leveren de diensten; de gebruiker kan de diensten eenvoudig zelf uitbreiden of juist verminderen (bijvoorbeeld de benodigde opslagcapaciteit verhogen of verlagen); de gebruiker heeft na installatie altijd toegang tot de diensten, zonder tussenkomst van de aanbieder; de gebruiker betaalt voor de diensten. Een verbinding via VPN (Virtual Private Network) kan ook tot de cloud behoren.
Clouddiensten gebruikt voor
Bedrijven die clouddiensten gebruiken voor de volgende doeleinden:
Opslag databases
Opslag (hosting) van databases van het bedrijf als clouddienst
Big Data-analyse
Met 'big data' wordt hier bedoeld informatie die wordt gegenereerd uit elektronische activiteiten van gebruikers, en uit onderlinge communicatie tussen apparaten (machine-to-machine). Het gaat bijvoorbeeld om gegevens die voortkomen uit het gebruik van sociale media, en uit productieprocessen in een bedrijf.
Big data hebben meestal kenmerken zoals:
- Grote hoeveelheden gegevens die in de loop van de tijd zijn gegenereerd; - Grote diversiteit van de gegevens doordat er verschillende indelingen van complexe data bestaan, gestructureerd of ongestructureerd. Het gaat bijvoorbeeld om gegevens in de vorm van tekst, video, afbeeldingen, spraak, documenten, sensorgegevens, activiteitenlogboeken, 'click streams', en coördinaten; - Hoge omloopsnelheid, de data worden in hoge snelheid gegenereerd, beschikbaar gesteld en gewijzigd.
Big-data-analyse is het gebruik van technieken, technologieën en software-tools voor analyse van big data uit het eigen bedrijf, of uit andere gegevensbronnen.
Big data analyses gebruikt
Het gaat om bedrijven die big data analyses gebruikt hebben. De analyses kunnen zelf uitgevoerd zijn of door een extern bedrijf uitgevoerd zijn.
Big data wie uitgevoerd
Wie voerde de Big data analyse uit.
Zelf uitgevoerd
Bedrijven die de big data analyses zelf uitgevoerd hebben
Geanalyseerd door derden
Bedrijven waarbij Big Data wordt geanalyseerd door derden (een ander bedrijf)
Big data bronnen
Het gaat om bedrijven die bepaalde Big data bronnen gebruikt hebben. Alleen bedrijven die zelf de Big Data uitgevoerd hebben worden meegerekend.
Gegevens van apparaten of sensoren
Data uit 'slimme' apparaten of sensoren (bijv. uit onderlinge communicatie tussen apparaten (machine-to-machine), digitale sensoren, Radio Frequency Identification tags (RFID)
Data over geografische locaties
Data over geografische locaties uit het gebruik van draagbare apparaten (bijv. apparaten die mobiele telefoonnetwerken, draadloze verbindingen of GPS gebruiken)
Data van sociale media
Data afkomstig van sociale media (bijv. sociale netwerken zoals Facebook, blogs en microblogs zoals Twitter, en websites die multimedia delen zoals YouTube)
Andere bronnen
Data afkomstig van andere bronnen
Big data technieken
Het gaat om bedrijven die een bepaalde Big data technologie gebruikt hebben. Alleen bedrijven die zelf de Big Data uitgevoerd hebben worden meegerekend.
Techniek Machine Learning
Machine learning bijvoorbeeld 'deep learning', betreft het 'trainen' van een computermodel om beter automatisch een taak uit te voeren, zoals het herkennen van patronen.
Techniek Spraakverwerking
Dit betreft de mogelijkheid om met een computerprogramma gesproken taal te begrijpen, in leesbare vorm digitaal op te slaan en te genereren.
Andere technieken
Andere methoden van big data analyse
Big data overwogen
Bedrijven die geen Big data gebruik hebben maar het wel hebben overwogen
Big Data analyse overwogen
Bedrijven die geen Big Data analyse hebben gebruikt maar wel hebben overwogen te gebruiken door ofwel het eigen personeel of door een ander bedrijf of instelling
Redenen om geen BD te gebruiken
Bedrijven die het gebruik van Big data overwogen hebben maar daar om één of meer redenen van af hebben gezien
Onvoldoende big data bronnen
Reden om af te zien van big data: onvoldoende big data bronnen, zowel binnen als buiten het bedrijf
Big-data verkocht aan derden
Bedrijf heeft (toegang tot) zelf verzamelde big-data verkocht aan derden.
Big-data gekocht van derden
Bedrijf heeft (toegang tot) big-data gekocht die door derden verzameld is.
ICT-veiligheid
Informatie over maatregelen, controles en procedures die een bedrijf toepast met betrekking tot ICT-systemen, met als doel de integriteit, authenticiteit, beschikbaarheid en vertrouwelijkheid van gegevens (data) en systemen te borgen
Gebruikte ICT-veiligheidsmaatregelen
Maatregelen die bedrijven genomen hebben om hun cyberweerbaarheid te verhogen.
Encryptie van data
Het gaat om versleutelingstechnieken (encryptie) van data, documenten of e-mails. In 2017 werd encryptie nog opgedeeld in encryptie van opslagen en verstuurde data; vanaf 2018 is het samengevoegd.
Optreden van ICT-veiligheidsincidenten
Soort van ICT-veiligheidsincidenten die bij bedrijven zijn voorgevallen in 2019, opgesplitst naar incidenten door een aanval van buitenaf en incidenten door systeemfouten of onbedoeld toedoen van eigen personeel.
Interne oorzaken
Soort van interne oorzaken van ICT-veiligheidsincidenten. Interne oorzaken zijn systeemfouten of acties van eigen personeel.
Vernietiging data door veiligheidsinc.
Vernietiging of verminking van data als gevolg van ICT-gerelateerde veiligheidsincidenten (bv storing in hardware of software)
Externe oorzaken
Soort van externe oorzaken van ICT-veiligheidsincidenten. Externe oorzaken zijn aanvallen van buiten zoals DDOS-aanvallen of ICT-inbraak.
Vernietiging data; aanval van buitenaf
Vernietiging of verminking van data als gevolg van infectie met kwaadaardige software of ongeoorloofde elektronische toegang
Kosten door ICT-veiligheidsincidenten
Kosten als gevolg van zowel externe of interne ICT-veiligheidsincidenten.
Kosten door intern incident
Kosten als gevolg van interne ICT-veiligheidsincidenten.
Vernietiging data door veiligheidsinc.
Kosten door vernietiging of verminking van data als gevolg van ICT-gerelateerde veiligheidsincidenten, zoals een storing in hardware of software storing in hardware of software
Kosten door extern incident
Kosten als gevolg van externe ICT-veiligheidsincidenten.
Vernietiging data; aanval buitenaf