Rijksfinanciën; 1900-2018

Tabeltoelichting

Toelichting onderwerpen

Uitgaven en ontvangsten

Uitgaven

Totaal uitgaven

Totaal van de uitgaven van het Rijk zoals opgenomen in het financieel jaarverslag van het Rijk. De gepresenteerde gegevens zijn opgesplitst naar begrotingshoofdstukken. Onderlinge geldstromen binnen een begrotingshoofdstuk of tussen verschillende begrotingshoofdstukken zijn niet geconsolideerd.

Verklaringen van grote schommelingen in de cijfers:
1995: De uitgaven waren hoog omdat het Rijk met 16 miljard euro alle toekomstige huursubsidieverplichtingen aan de gemeenten had afgekocht. De gemeenten hebben op hun beurt in 1995 alle nog bij het Rijk uitstaande woningwetleningen (ruim 12 miljard euro) afgelost.
1999: De uitgaven zijn fors gestegen omdat het Rijk een herstructureringsoperatie heeft uitgevoerd waarbij voor 30 miljard euro aan kleine(re) leningen is omgezet in grotere leningen die meer rendabel zijn.

Provinciefonds

Fonds waaruit provincies jaarlijks via een bepaalde verdeelsleutel uitkeringen ontvangen voor het uitvoeren van hun taken.

Het fonds wordt gevoed met een deel van de opbrengsten uit de rijksbelastingen. Het provinciefonds is ingesteld om te voorkomen dat provincies zelf op grote schaal belastingen moeten heffen. Dan zouden namelijk belangrijke verschillen in belastingdruk tussen de verschillende regio's kunnen ontstaan.
De verantwoordelijke minister voor dit begrotingshoofdstuk is de minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties.

Gemeentefonds

Fonds waaruit gemeenten jaarlijks via een bepaalde verdeelsleutel uitkeringen ontvangen voor het uitvoeren van hun taken.

Het fonds wordt gevoed met een deel van de opbrengsten uit de rijksbelastingen. Het gemeentefonds is ingesteld om te voorkomen dat gemeenten zelf op grote schaal belastingen moeten heffen. Dan zouden namelijk belangrijke verschillen in belastingdruk tussen de verschillende regio's kunnen ontstaan.
De verantwoordelijke minister voor dit begrotingshoofdstuk is de minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties.

BTW-compensatiefonds

Fonds dat gemeenten, provincies en plusregio's compenseert voor de btw over ingekochte goederen en diensten die zij gebruiken voor overheidstaken, zoals openbare verlichting en aanleg en onderhoud van grond-, weg en waterbouwkundige werken.

Gemeenten, provincies en plusregio's betalen btw over goederen en diensten, die ze bij bedrijven aankopen. Over goederen en diensten, die in eigen beheer worden vervaardigd, wordt geen btw betaald. Om de verstoring van de marktwerking die hier het gevolg van is, tegen te gaan, is het BTW-compensatiefonds ingesteld. Een gevolg is dat de ontvangende overheidslichamen meer overheidstaken gaan uitbesteden.
Een plusregio (ook wel stadsregio genoemd) is een regionaal openbaar lichaam van verschillende Nederlandse gemeenten in een stedelijk gebied waaraan wettelijke taken zijn toebedeeld op grond van de wet gemeenschappelijke regelingen.
De verantwoordelijke minister voor dit begrotingshoofdstuk is minister van Financiën. Met ingang van 2012 is het BTW-compensatiefonds onderdeel geworden van het ministerie van Financiën.

Ministerie van Defensie

Ministerie, verantwoordelijk voor de verdediging van het eigen grondgebied en dat van de NAVO-bondgenoten en voor het uivoeren van (militaire) operaties in internationaal verband.

Het ministerie levert een bijdrage aan de vrede en veiligheid in Nederland en door deelname aan crisisbeheersingsoperaties aan de stabiliteit en vrijheid in de wereld. Het ministerie bestaat uit het departement (de bestuursstaf), vier krijgsmachtonderdelen (land-, lucht- en zeestrijdkrachten en Koninklijke marechaussee), het Commando Dienstencentra en de Defensie Materieel Organisatie.
De verantwoordelijke minister voor dit begrotingshoofdstuk is de minister van Defensie.

Buitenlandse Zaken

Ministerie, verantwoordelijk voor het beleidsterrein buitenlandse betrekkingen.

Buitenlandse betrekkingen omvat de behartiging van de nationale belangen in het buitenland. Hiertoe behoren onder meer het algemeen buitenlands beleid, de staatsbezoeken en de diplomatieke en consulaire missies (ambassades). Daarnaast is het ministerie belast met het beleid inzake ontwikkelingssamenwerking (humanitaire, sociale, economische en technische hulp) en de Europese samenwerking.
De verantwoordelijke minister voor dit begrotingshoofdstuk is de minister van Buitenlandse Zaken.

Justitie

Ministerie, verantwoordelijk voor het beleid inzake de rechtsorde in het land.

Het beleid heeft onder meer betrekking op wetgeving, preventie, handhaving, strafoplegging en slachtofferzorg. Eind 2010 zijn de beleidsterreinen nationale veiligheid, politie, brandweer, rampen-, crisis- en terrorismebestrijding van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties toegevoegd en gaat het ministerie door onder de naam ministerie van Veiligheid en Justitie. Tegelijkertijd is het beleidsterrein kinderbescherming overgenomen van het programmaministerie Jeugd en Gezin. Hier tegenover staat de overheveling van de beleidstaken asiel en immigratie van het ministerie van Justitie naar het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties.
De verantwoordelijke minister voor dit begrotingshoofdstuk is de minister van Justitie.

Justitie en Veiligheid

Ministerie dat zich bezig houdt met de rechtsorde in alle stadia.

Het beleid omvat onder meer wetgeving, preventie, handhaving, strafoplegging en slachtofferzorg. Het ministerie van Justitie en Veiligheid is per 2018 de opvolger van het ministerie van Veiligheid en Justitie. Het ministerie van Veiligheid en Justitie is eind 2010 ontstaan uit het voormalige ministerie van Justitie waaraan zijn toegevoegd de beleidstaken nationale veiligheid, politie, brandweer, rampen-, crisis- en terrorismebestrijding van het ministerie van Binnenlandse Zaken en het beleidsterrein kinderbescherming van het programmaministerie Jeugd en Gezin. Tegelijkertijd zijn van het ministerie van Justitie de beleidsterreinen asiel en immigratie overgeheveld naar het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties.
De verantwoordelijke minister voor dit begrotingshoofdstuk is de minister van Justitie en Veiligheid.

Onderwijs, Cultuur en Wetenschap

Ministerie, verantwoordelijk voor de beleidsterreinen onderwijs, cultuur en wetenschap, met inbegrip van emancipatie, cultureel erfgoed en studiefinanciering.

Eind 2010 is de beleidstaak kinderopvang overgebracht van dit ministerie naar het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid.
De verantwoordelijke minister voor dit begrotingshoofdstuk is de minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap.

Sociale Zaken en Werkgelegenheid

Het ministerie, verantwoordelijk voor het beleid inzake arbeidsomstandigheden, werkgelegenheid en inkomen en vermogen.

Specifieke taken zijn onder meer het arbeidsmarktbeleid en werkgelegenheid, arbeidsverhoudingen en -bemiddeling, arbeidsomstandigheden (toezicht en inspectie), loon- en arbeidsvoorwaardenbeleid, bijstandsbeleid (inclusief re-integratie), schuld- en armoedebeleid, pensioenbeleid, werknemers- en volksverzekeringen en wet sociale werkvoorziening. Daarnaast beheert het ministerie het Spaarfonds AOW. Verantwoording van deze laatste taak vindt plaats in het begrotingshoofdstuk Spaarfonds AOW. Eind 2010 is de beleidstaak kinderopvang overgenomen van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap en het beleidsterrein kinderregelingen (kindgebonden budget, kinderbijslag) van het voormalige programmaministerie Jeugd en Gezin. Tegelijkertijd is het spaarfonds AOW opgeheven.
De verantwoordelijke minister voor dit begrotingshoofdstuk is de minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid.

Overig

Totaal van de uitgaven van de begrotingshoofdstukken die niet zijn gespecificeerd. Hieronder vallen bijvoorbeeld ministeries die slechts een korte periode hebben bestaan. Zie voor een gedetailleerd overzicht van recente jaren de StatLine tabel Rijk; uitgaven en ontvangsten begrotingshoofdstukken.

Ontvangsten

Totaal ontvangsten

Totaal van de ontvangsten van het Rijk zoals opgenomen in het financieel jaarverslag van het Rijk. De gepresenteerde gegevens zijn opgesplitst naar belastingopbrengsten en overige ontvangsten.
Onderlinge geldstromen binnen een begrotingshoofdstuk of tussen verschillende begrotingshoofdstukken zijn niet geconsolideerd.
Verklaringen van grote schommelingen in de cijfers:
1995: De ontvangsten waren hoog omdat het Rijk met 16 miljard euro alle toekomstige huursubsidieverplichtingen aan de gemeenten had afgekocht. De gemeenten hebben op hun beurt in 1995 alle nog bij het Rijk uitstaande woningwetleningen (ruim 12 miljard euro) afgelost.
1999: De ontvangsten zijn fors gestegen omdat het Rijk een herstructureringsoperatie heeft uitgevoerd waarbij voor 30 miljard euro aan kleine(re) leningen is omgezet in grotere leningen die meer rendabel zijn.

Belastingopbrengsten

Totaalopbrengst van alle door het Rijk geïnde belastingen. Het gaat hierbij om de kasontvangsten zoals deze door het ministerie van Financiën worden geadministreerd. Deze cijfers wijken af van de belastingontvangsten die in de Nationale rekeningen zijn opgenomen. De Nationale rekeningen zijn namelijk gebaseerd op de internationale definities van het Europees Systeem van Rekeningen (ESR 2010).

Overig

Totaal van alle niet-belastingontvangsten. Dit zijn voornamelijk aardgasbaten, uitgifte van effecten en opname van leningen. Hieronder vallen ook de begrotingsbudgetten van begrotingsfondsen die hun financiële middelen ontvangen van hun moederdepartement. Deze onderlinge geldstromen tussen verschillende begrotingshoofdstukken zijn niet geconsolideerd.

Saldo

Het verschil tussen het totaal van de ontvangsten en het totaal van de uitgaven. Een positief teken betekent een overschot, een negatief teken wijst op een tekort. Bij een negatief saldo van ontvangsten en uitgaven worden leningen aangetrokken om het tekort te dekken. Bij een overschot worden de aangetrokken leningen verminderd door aflossingen.
Boekhoudkundig hoort het saldo gelijk te zijn aan de jaar-op-jaar mutatie van de totale schuld. Is er een financieringstekort, dan moet geld worden aangetrokken door het aangaan van een schuld. In deze tabel is die gelijkheid niet aanwezig. Dat komt doordat het financieringstekort en de schuldgegevens worden bepaald met verschillende boekhoudmethoden. De uitgaven en ontvangsten van het Rijk worden volgens een kasboekhouding geboekt terwijl de schuld wordt geregistreerd in een boekhouding op transactiebasis.

Schuld op 31 december

Totaal schuld op 31 december

Som van de uitstaande langlopende schuld en de netto kortlopende schuld.

De langlopende schuld (ook wel vaste of gevestigde schuld) betreft de leningen en de uitgegeven effecten met een oorspronkelijke looptijd van meer dan één jaar. Leningen zijn onderhandse overeenkomsten tussen een geldgever en geldnemer. Effecten zijn vorderingen aan toonder zonder eigendomsrechten (verhandelbaar schuldpapier). Bij het Rijk gaat het bij de langlopende effecten vooral om obligaties. De schuld is gewaardeerd tegen nominale waarde, dat wil zeggen tegen de waarde die op het schuldpapier (obligatie) is vermeld.
De kortlopende schuld is het gedeelte van de totale schuld dat betrekking heeft op de leningen en effecten met een oorspronkelijke looptijd van maximaal één jaar. Deze kortlopende leningen en effecten moeten binnen één jaar na de afsluitdatum worden afgelost respectievelijk teruggekocht. Bij het Rijk gaat het bij kortlopende effecten vooral om schatkistpapier. In de netto kortlopende schuld zijn de schulden verminderd met de vorderingen. Er is gekozen voor de netto waarde omdat kortlopende vorderingen en schulden snel onderling te vervangen zijn. Onder de kortlopende vorderingen en schulden vallen naast effecten en leningen bijvoorbeeld ook kasgeld en banktegoeden.

Langlopende schuld nominaal

Schuldtitels met een oorspronkelijke looptijd langer dan één jaar. Deze schulden bestaan uit leningen en effecten. Leningen zijn onderhandse overeenkomsten tussen een geldgever en geldnemer, die niet vrij verhandeld kunnen worden. Effecten zijn vorderingen zonder eigendomsrechten en kunnen daarom vrij worden verhandeld. Bij het Rijk gaat het bij de langlopende effecten vooral om obligaties (Dutch State Loans).
De gepresenteerde gegevens betreffen de stand van de aangegane langlopende schuld (ook wel vaste of gevestigde schuld) aan het eind van het jaar. De schuld is gewaardeerd tegen nominale waarde, dat wil zeggen tegen de waarde die op het schuldpapier (obligatie) is vermeld. Door het verhandelen van effecten kan de marktwaarde van deze schuldtitels afwijken van de nominale waarde.

Netto kortlopende schuld

Schuldtitels met een oorspronkelijke looptijd van maximaal één jaar. Deze schulden bestaan voornamelijk uit leningen en effecten. Daarnaast worden ook kasgelden en banktegoeden hierin opgenomen. Leningen zijn onderhandse overeenkomsten tussen een geldgever en geldnemer, die niet vrij verhandeld kunnen worden. Effecten zijn vorderingen zonder eigendomsrechten en kunnen daarom vrij worden verhandeld. Bij het Rijk gaat het bij de kortlopende effecten vooral om schatkistpapier (European Commercial Paper, Dutch Treasury Certificates).
De gepresenteerde gegevens betreffen de stand van de netto kortlopende schuld (ook wel vlottende schuld) aan het eind van het jaar. De netto kortlopende schuld wordt berekend door de schulden te verminderen met de vorderingen. Er is gekozen voor de netto waarde omdat kortlopende vorderingen en schulden (zoals bijvoorbeeld banktegoeden) snel onderling te vervangen zijn.