SDG 3 Goede gezondheid en welzijn

• De schaarste aan personeel in de zorg is groot vergeleken met andere EU-landen en loopt verder op.
• Nederlanders leven relatief gezond: overgewicht, alcoholgebruik en roken zijn lager dan in de meeste andere landen.
• Gevoelens van angst en depressie nemen toe.
• Wachttijden in poliklinieken voor medisch-specialistische zorg nemen toe.

Het dashboard en de indicatoren

Uitleg dashboard, kleuren en noten

Middelen en mogelijkheden betreffen de middelen die worden ingezet om het zorgstelsel te onderhouden en te verbeteren. De uitgaven aan gezondheidszorg bedroegen in 2023 10 procent van het bbp. De trend is stabiel, maar met uitzondering van pieken tijdens de coronapandemie (in 2020 en 2021) zijn de uitgaven als percentage van het bbp in de afgelopen tien jaren geleidelijk afgenomen.

Het aantal gewerkte uren in de zorg neemt voortdurend toe, waarmee de mogelijkheden om de gemiddelde inwoner van zorg te voorzien groter worden. In 2023 werd per inwoner 107,6 uren gewerkt in gezondheids- en welzijnszorg. Het aantal gewerkte uren in de zorg is hoog vergeleken met andere landen (in 2023 was Nederland 4^e van 26 EU-landen).

De schaarste aan personeel in de zorg is echter groot en loopt verder op. De vacaturegraad in de gezondheids- en welzijnszorg neemt voortdurend toe. Tot 2015 waren er gemiddeld 15 openstaande vacatures per duizend banen. In de jaren daarna is de vacaturegraad bijna verdrievoudigd naar 43 vacatures per duizend banen. In het meest recente jaar (van 2023 op 2024) is de vacaturegraad gestegen met 2,4 procent. De vacaturegraad in de Nederlandse zorg is hoog vergeleken met andere EU-landen en hij stijgt sneller dan in de meeste andere landen.

Gebruik betreft gedrag dat van invloed is op gezondheid en het gebruik dat mensen maken van de zorg. In vergelijking met andere landen van de EU27 leven Nederlanders relatief gezond. Het aandeel van de bevolking dat overgewicht heeft en rookt, en het alcoholgebruik – drie belangrijke indicatoren voor een gezonde leefstijl - is lager dan in de meeste andere landen.

In 2024 had ongeveer de helft van de volwassenen overgewicht (een Body Mass Index (BMI) van 25 of hoger). Het cijfer is al een aantal jaren stabiel. Overgewicht komt ook voor bij kinderen. In 2024 had 14,2 procent van de 4- tot 18-jarigen overgewicht. Sinds het begin van de jaren tachtig is het aandeel volwassenen met overgewicht gestegen van 33 procent naar 50 procent. Het aandeel mensen met obesitas (een BMI van 30 of hoger) is sterker gestegen dan het aandeel mensen met matig overgewicht. In 2024 had een op de zes mensen (15,6 procent) ernstig overgewicht. De mate van overgewicht is lager dan in de meeste andere EU-landen. In 2019 stond Nederland op de vijfde plaats van 26 EU-landen.

Nederlanders drinken weinig alcohol en roken weinig tabaksproducten vergeleken met de inwoners van andere EU-landen. Gemiddeld dronken Nederlanders in 2022 8,5 liter alcohol per jaar (bier, wijn en gedistilleerd zijn op basis van hun alcoholpercentage omgerekend naar geconsumeerde liters pure alcohol). Alleen in Zweden en Finland drinkt de gemiddelde inwoner minder alcohol. Het percentage rokers is in de 21^e eeuw gestaag afgenomen van meer dan een derde van de bevolking van 15 jaar en ouder naar 17,9 procent in 2024. Het gaat daarbij om het roken van alle soorten tabaksproducten en niet om het gebruik van elektronische sigaretten. In 2024 gaf 8 procent van de jongeren van 12 tot 18 jaar oud aan weleens te roken. Onder jongvolwassen van 18 tot 25 rookte 24 procent. Het roken van elektronische sigaretten, ook wel vapen genoemd, nam tussen 2021 en 2023 fors toe. In 2024 vapete 3 procent van de 12-plussers.

In 2024 had minstens 88,8 procent van de kinderen die zijn geboren in 2021 de BMR-vaccinatie gehad. Ten opzichte van andere EU-landen is de vaccinatiegraad in Nederland laag. Vaccineren is een individuele keuze. Er is ook een collectief belang: wanneer voldoende mensen gevaccineerd zijn, is de samenleving beter beschermd tegen besmettelijke ziekten. De WHO-norm van 95 procent, nodig om mazelen uit te roeien, wordt in Nederland niet gehaald. De bij het RIVM geregistreerde deelname is echter een onderschatting van de daadwerkelijke deelname en kan niet goed worden vergeleken met eerdere jaren. Vanaf 1 januari 2022 wordt aan ouders en/of de jongere zelf toestemming gevraagd voor de uitwisseling van vaccinatiegegevens. Bij deze indicator wordt daarom geen trend berekend.

Uitkomsten gaan over de fysieke en psychische gezondheid van de bevolking in samenhang met de kwaliteit van de zorg. In 2024 was de gezonde levensverwachting van mannen 63,5 jaar en van vrouwen 62,0 jaar. De gezonde levensverwachting geeft aan hoe lang mensen vanaf hun geboorte kunnen verwachten in een goede gezondheid te leven. De indicator is een combinatie van twee statistieken. De levensverwachting bij geboorte is een kwantitatieve maat die aangeeft hoe oud mensen zouden worden, uitgaande van de huidige kansen op sterfte. Door het kwalitatieve element van ervaren gezondheid toe te voegen aan deze maat ontstaat de indicator gezonde levensverwachting. Hiermee wordt het aantal te verwachten jaren in goede gezondheid weergegeven, uitgaande van de huidige prevalenties van (on)gezondheid. In de Europese cijfers over levensverwachting zonder beperkingen stond Nederland in 2022 bij mannen in het midden van de EU-ranglijst (16^e van de 27) maar bij vrouwen bijna onderaan (25^e van de 27). Bij twee andere indicatoren die zijn gerelateerd aan de levensduur staat Nederland in het midden van de EU-ranglijst. Het aantal mensen dat stierf door zelfdoding bedroeg 10,4 per 100 000 inwoners. Op elke duizend levendgeborenen overleden in 2023 2,7 baby’s in de eerste 28 dagen van hun leven (de neonatale sterfte).

In 2024 kampte 4,5 procent van de bevolking (van 16 jaar en ouder) als gevolg van problemen met de gezondheid langdurig met ernstige beperkingen bij activiteiten die mensen gewoonlijk doen. Het percentage daalt, al gaat het nog altijd om meer dan 650 duizend mensen. Terwijl het aandeel mensen met ernstige langdurige beperkingen daalt, gebruikt een groeiend deel van de bevolking diabetesmedicatie. Dit is een indicatie voor het voorkomen van diabetes. Het percentage dat diabetesmedicatie gebruikt is gestegen van 3,8 procent in 2006 naar 5,0 procent in 2023. Een groot deel van deze toename wordt veroorzaakt door een vergrijzende bevolking. Daarnaast ervaren steeds meer mensen gevoelens van angst- of depressie. In 2024 had 43,7 procent van de bevolking van 12 jaar of ouder te maken met gevoelens van angst of depressie in de afgelopen 4 weken.

De gemiddelde verpleegduur bij ziekenhuisopname was in Nederland korter dan in vrijwel alle landen van de EU. In 2023 duurde een klinische opname gemiddeld 5,1 dagen. Wachttijden in de medisch-specialistische zorg nemen echter toe. Zorgaanbieders en zorgverzekeraars hebben afspraken gemaakt over maximaal aanvaardbare wachttijden in de medisch-specialistische zorg: de zogenoemde ‘Treeknormen’. In 2024 was bijna de helft (49,1 procent) van de wachttijden tot een poliklinisch consult in de medisch specialistische zorg langer dan de Treeknorm van vier weken. Dit is 1,6 procentpunt hoger dan in 2023 en 8 procentpunt hoger dan in 2021, het eerste jaar waarin de wachttijden met deze methode werden gemeten.

Beleving betreft het oordeel over de eigen gezondheid en de tevredenheid met het Nederlandse zorgstelsel. In 2024 beoordeelde 76,6 procent van de Nederlanders de eigen gezondheid als goed of zeer goed. Meer dan vier miljoen Nederlanders ervaren hun gezondheid als minder dan goed. Tot en met 2014 ervoer minimaal 80 procent van de bevolking een goede of zeer goede gezondheid. Daarna begon het percentage geleidelijk te dalen. In de coronajaren 2020 en 2021 was juist een opvallend groot deel van de Nederlanders positief over de eigen gezondheid. Vanaf 2022 zijn de cijfers echter weer lager. In de EU-ranglijst is Nederland gezakt naar de tiende plaats in de EU27.