4. Uitkomsten

In dit hoofdstuk worden de uitkomsten van de EMU-enquête uiteengezet. Het EMU-saldo is samengesteld op basis van de gegevens die door de berichtgevers zijn aangeleverd. Zoals eerder vermeld voert het CBS geen plausibiliteitstoetsen en inhoudelijke analyses op de aangeleverde gegevens uit. Wel heeft het CBS gecorrigeerd voor gesignaleerde duizendfouten. Ook is er opgehoogd voor non-respons. 

4.1 Totaaloverzicht

In tabel 4.1.1 is een totaaloverzicht opgenomen van de EMU-saldi van de decentrale overheden voor 2022. Op basis van de door de decentrale overheden aangeleverde gegevens blijkt dat de macro-waarde van het EMU-saldo uitkomt op -6,6 miljard euro, dit is -0,80% van het bbp. Voor de berekening van dit percentage is het bbp uit de macro economische verkenning van 2022 van het CPB gebruikt. De berekende norm voor 2022 overschrijdt de macronorm van 2022 (-0,4% van het bbp) die het Rijk heeft afgesproken met de decentrale overheden tezamen. Dit valt met name te wijten aan de provincies (-1,5 miljard euro) en gemeenten (-4,5 miljard euro), waar de geraamde EMU-saldi voor 2022 de macronorm overschrijden. Aan de gemeenschappelijke regelingen wordt geen aparte macronorm toegekend: zij zitten inbegrepen in de macronorm van ofwel de provincies, gemeenten of waterschappen. Hoewel het CBS de EMU-saldi van gemeenschappelijke regelingen dus apart waarneemt, valt niet te bepalen of deze een macronorm overschrijden. Het geraamde EMU-saldo van de gemeenschappelijke regelingen voor verslagjaar 2022 draagt -0,01 % bij aan de norm van alle decentrale overheden tezamen.  

Zoals beschreven in hoofdstuk 3 wordt met respons gedoeld op berichtgevers die een bruikbare dataset hebben ingestuurd. Alle provincies hebben een bruikbare dataset ingestuurd. De respons voor gemeenten betreft 99%. Dit is gelijk aan 2021 en 2020. Van de 143 gemeenschappelijke regelingen die in de steekproef zijn opgenomen hebben 141 gemeenschappelijke regelingen een bruikbare dataset ingestuurd. Het responspercentage ligt hiermee hoger dan het percentage van voorgaande jaar en gelijk aan 2020. De respons van de waterschappen zijn in tegenstelling tot voorgaand jaar lager en gelijk met 2020. 

Uit tabel 4.1.3 blijkt dat de raming uit de EMU-enquête 2022 met betrekking tot het EMU-saldo (-7,2 miljard euro) van verslagjaar 2021 voor de decentrale overheden verslechterd is ten opzichte van de raming van de voorgaande enquête (-5,7 miljard euro). Dit valt met name te wijten aan de gemeenten. De raming van het EMU-saldo van de provincies, gemeenschappelijke regelingen en de waterschappen is daarentegen verbeterd. Voor de raming van het EMU-saldo (-6,6 miljard euro) van verslagjaar 2022 geldt een forse verslechtering ten opzichte van de raming die voorgaand jaar is opgesteld voor 2022 (-3,9 miljard euro). De overheidslagen provincies, gemeenten en gemeenschappelijke regelingen schatten hun EMU-saldo negatiever in. Met name voor de gemeenten is dit een forse verslechtering.

De verslechtering van het saldo  bij gemeenten en provincies zou een gevolg kunnen zijn van de coronacrisis. In de regel wordt het EMU-saldo in het algemeen positiever ingeschat naarmate het geschatte jaar verder in de toekomst ligt. Deels komt dit doordat berichtgevers voor latere jaren minder investeringen rapporteren. Dit wordt onder meer veroorzaakt doordat geplande investeringen die formeel nog niet zijn goedgekeurd meestal nog niet worden opgegeven in de enquête. Ook het exploitatiesaldo blijkt minder negatief te worden ingeschat. 

In de volgende paragrafen wordt er per overheidslaag in meer detail gekeken naar de respons en de opbouw van het geraamde EMU-saldo.

4.2 Gemeenten

Bij de gemeenten is van 340 berichtgevers een bruikbare enquête ontvangen. De overige 5 gemeenten zijn bijgeraamd. In tabel 4.2.1 is per grootteklasse het aantal berichtgevers en het geraamde saldo weergegeven. Ter vergelijking zijn voor de jaren 2020 en 2021 ook de uitkomsten uit de vorige EMU-enquêtes opgenomen. 

Het geraamde EMU-saldo van gemeenten komt volgens de EMU-enquête 2022 uit op -5,5 miljard euro voor verslagjaar 2021. Het geraamde saldo verbetert via -4,5 miljard euro in verslagjaar 2022 tot -2,4 miljard euro in verslagjaar 2023 volgens de EMU- enquête 2022. De verbetering van het saldo in verslagjaar 2022 (-4,5 miljard euro) ten opzichte van verslagjaar 2021 (-5,5 miljard euro) volgens de EMU-enquête 2022 wordt veroorzaakt door een positievere raming in alle grootteklassen behalve grootteklassen 1. In grootteklasse 5 vindt de grootste verbetering plaats. De uitkomsten voor de verslagjaren 2021 en 2022 zijn volgens de EMU-enquête 2022 negatiever geworden dan volgens EMU-enquête 2021. 
Tabel 7 geeft de verdeling van berichtgevers weer naar grootte van bijstelling in het EMU-saldo voor 2021 en 2022 geraamd in de EMU-enquête 2022 ten opzichte van de EMU-enquête 2021. 58 procent van de gemeenten geeft voor 2021 een slechter saldo op in 2022 dan in 2021. Voor 2022 is dit 69 procent. 

Zoals vermeld wordt het EMU-saldo door berichtgevers geraamd vanuit het exploitatiesaldo en een aantal toevoegingen/correcties daarop. In tabel 4.2.3 zijn voor de gemeenten de totale waarden per post te zien, evenals de bijstelling ten opzichte van de uitkomsten uit de EMU-enquête 2021. 

Wat in tabel 4.2.3 voor 2021 en 2022 opvalt is de bijstelling in het exploitatiesaldo en de mutatie im(materiële) vaste activa deze hebben de meeste invloed op het bepalen van het EMU-saldo. Het exploitatiesaldo van 2021 en 2022 wordt in verslagjaar 2022 negatiever geraamd dan in verslagjaar 2021. Uit voorgaande EMU-enquêtes blijkt dat toekomstige investeringen vaak lager worden geraamd. Dit kan bijvoorbeeld komen doordat geplande investeringen nog niet formeel zijn goedgekeurd en daarom niet mee worden genomen bij het invullen van de enquête.

4.3 Provincies

Alle twaalf de provincies hebben een bruikbare EMU-enquête ingestuurd. Het totale geraamde EMU-saldo bedraagt volgens de EMU-enquête 2022 voor 2021 -1,3 miljard euro. Voor 2022 is het EMU-saldo geraamd op -1,5 miljard euro, terwijl de raming voor 2023 op -0,9 miljard uitkomt. Tabel 4.3.1 geeft een overzicht van de uitkomsten per provincie.

Voor verslagjaar 2021 volgt uit de EMU-enquête 2022 (-1,3 miljard euro) een positiever beeld van het EMU-saldo dan uit de EMU-enquête 2021 (-1,8 miljard euro) en een negatiever beeld van het EMU-enquête 2020 (-1,1 miljard euro). Voor het verslagjaar 2022 is de raming volgens de EMU-enquête 2022 (-1,5 miljard euro) slechter dan volgens de EMU-enquête 2021 (-1,4 miljard euro). Bijna alle provincies op Noord-Holland en Zuid-Holland na schatten hun EMU-saldo voor het verslagjaar 2022 in de  EMU-enquête 2022 negatiever in dan in de EMU-enquête 2021 het geval was.

In tabel 4.3.2 zijn de totale waarden per vraag te zien voor 2021, 2022 en 2023. Ook is de bijstelling ten opzichte van de EMU-enquête 2021 zichtbaar. Voor het verslagjaar 2021 verslechtert het EMU-saldo volgens de EMU-enquête 2022 met 173 miljoen euro ten opzichte van de EMU-enquête 2021. Hoewel het exploitatiesaldo over verslagjaar 2022 negatiever wordt ingeschat, hetgeen deels gecompenseerd wordt doordat de invloed van investeringen positiever wordt ingeschat. Voor het verslagjaar 2022 bedraagt de bijstelling -120 miljoen euro met name door de bijstelling van het exploitatiesaldo en de mutatie (im)materiële vaste activa.

4.4 Gemeenschappelijke regelingen

Voor de EMU-enquête 2022 zaten 143 van de 346 bij het CBS bekende gemeenschappelijke regelingen in de steekproef. Van deze 143 hebben 141 een bruikbare dataset ingestuurd, wat een responspercentage van 99% oplevert. Het EMU-saldo van de ontbrekende gemeenschappelijke regelingen is bijgeraamd. 

Tabel 4.4.1 geeft een overzicht van de geraamde EMU-saldi van gemeenschappelijke regelingen. Vergeleken met de gemeenten en provincies zijn de saldi relatief klein. Het geraamde EMU-saldo voor het verslagjaar 2021 ligt voor de enquête van 2022 (-73 miljoen euro) minder negatief dan de raming volgens de enquête van 2021 (-159 miljoen euro). Voor het verslagjaar 2022 (-118 miljoen euro) is het saldo 92 miljoen euro negatiever dan de voorgaande raming voor verslagjaar 2022 (-26 miljoen euro). Voor verslag 2023 wordt het EMU-saldo geraamd op -46 miljoen euro. 

In tabel 4.4.2 zijn de totale waarden per vraag van de EMU-enquête terug te vinden, alsmede de bijstellingen ten opzichte van de EMU-enquête 2021. De grootste bijstelling ten opzichte van de raming van voorgaand jaar betreft voor het verslagjaar 2021 het exploitatiesaldo en voor het verslagjaar 2022 mutatie (im)materiële activa. 

4.5 Waterschappen

Van alle 21 waterschappen is voor de jaren 2021 en 2023 één of twee non-respons te betreuren van de ontvangen enquête¹⁾. (Zie tabel 4.1.2). De ontbrekende gegevens van deze waterschappen zijn bijgeraamd. Zoals te zien in tabel 4.5.1 wijkt de opbouw van de enquête af van de EMU-enquête voor de gemeenten, provincies en gemeenschappelijke regelingen. Voor verslagjaar 2021 wordt het EMU-saldo volgens de enquête van 2022 geraamd op -263 miljoen euro. Dit is een verbetering van 100 miljoen euro ten opzichte van de raming uit 2021. Deze bijstelling is met name veroorzaakt door de investeringen. Volgens de enquête van 2022 is het EMU-saldo voor verslagjaar 2022 geraamd op -528 miljoen euro, deze bijstelling van +72 miljoen euro ten opzichte van de raming uit 2021. Het EMU-saldo voor 2023 wordt geraamd op -578 miljoen euro.