3. Bedrijven in de regio

In dit hoofdstuk wordt ingegaan op de ontwikkelingen van bedrijven in de regio. Hierbij wordt het aantal nieuwe of opgeheven vestigingen uitgelicht, evenals het aantal faillissementen. Ook wordt ingegaan op hoe ondernemers de bedrijfsvoering in 2022 ervaren aan de hand van schuldenlast, productiemiddelen en ondernemersvertrouwen. 

Vooral in Flevoland en Zuid-Holland nam het aantal bedrijfsvestigingen toe

In 2021 nam het aantal bedrijfsvestigingen in Nederland met 8 procent toe. In alle provincies steeg het aantal bedrijfsvestigingen sneller dan in 2020 en 2019. Het aantal opgeheven vestigingen lag in 2021 34 procent lager dan een jaar eerder, terwijl het aantal oprichtingen met 11 procent toenam. Er werden ruim 94 duizend bedrijfsvestingen opgeheven, ruim 230 duizend vestigingen openden de deuren. 

Flevoland kende in 2021 met bijna 10 procent de sterkste groei van het aantal vestigingen, net als in de voorgaande twee jaar. Ook in Zuid-Holland was de toename van het aantal vestigingen in 2021 relatief groot. In Flevoland en Zuid-Holland vormden nieuw opgerichte vestigingen bijna 13 procent van de bedrijvenpopulatie op 1 januari 2021. In Drenthe groeide het aantal bedrijfsvestigingen in 2021 met een toename van 7 procent het minst hard. Vergeleken met andere provincies waren de Drentse opheffingen ten opzichte van het aantal oprichtingen hoog. 

Vooral in Utrecht neemt het aantal faillissementen toe

In de eerste drie kwartalen van 2022 werden 1 233 bedrijven en instellingen failliet verklaard. Dit is 11 procent meer dan in dezelfde periode een jaar eerder. Vergeleken met de periode voor het uitbreken van corona was het aantal nog steeds laag; er werden bijna de helft minder bedrijven en instellingen failliet verklaard dan in de eerste drie kwartalen van 2019. Vanaf het derde kwartaal 2020 daalde het aantal faillissementen sterk, waarschijnlijk hangt dit samen met de coronasteunmaatregelen die de overheid ter ondersteuning van ondernemers invoerde. In het derde kwartaal van 2021 werd een laagterecord bereikt. 

Niet in alle provincies nam het aantal faillissementen in de eerste drie kwartalen van 2022 toe. Zo daalde het aantal faillissementen in Limburg met 27 procent, dit komt neer op 21 gefailleerde bedrijven en instellingen minder dan een jaar eerder. In Zeeland was de afname met 29 procent relatief het sterkst, maar de provincie maakte nog geen één procent van het totale aantal faillissementen uit. In Utrecht steeg het aantal faillissementen het sterkst en nam het met iets minder dan de helft toe. Ook in Noord-Brabant, Zuid-Holland en Noord-Holland steeg het aantal gefailleerde bedrijven en instellingen. In die drie provincies zijn veel bedrijven actief, zij waren samen dan ook goed voor het merendeel van het totale aantal faillissementen. Een jaar eerder nam het aantal faillissementen nog af in alle provincies en was de regionale spreiding minder groot dan in de eerste drie kwartalen van 2022. 

In meeste gemeenten toename aantal winkels 

Op 1 januari 2022 waren er 83,8 duizend fysieke winkelvestigingen in Nederland, 655 meer dan een jaar eerder. Hiermee steeg het aantal winkels voor het eerst sinds 2010. Vooral het aantal winkels in de voedingssector nam toe in 2021, het aantal boekwinkels daalde het sterkst. Ondanks de lichte stijging ten opzichte van een jaar eerder, waren er op 1 januari 2022 ruim 13 duizend fysieke winkels minder dan op het hoogtepunt in 2010. De stijging van het aantal winkels kwam vooral door de toename van het aantal winkels in de foodsector. Het aantal winkels met non-foodproducten bleef nagenoeg gelijk. 

Hoewel het aantal fysieke winkels in de meeste gemeenten steeg, kampte 37 procent van de gemeenten met een afname van het aantal winkels. In Oostzaan was de afname met 9 procent het sterkst, gevolgd door Lopik. Vlieland kende de grootste procentuele toename (18 procent). Onder de twintig grootste gemeenten groeide het aantal winkels het meest in Haarlemmermeer en Nijmegen. In ’s-Hertogenbosch viel het aantal winkels het meest terug, namelijk met 1 procent. 

Op provinciaal niveau was de groei het sterkst in Zuid-Holland (1,5 procent) en Overijssel (1,2 procent). Alleen in Groningen nam het aantal winkels af (-0,7 procent). 

Kwart ondernemers in Drenthe hogere schuldenlast dan voor corona

In alle provincies beoordeelde het merendeel van de ondernemers hun schuldenlast begin april 2022 als vergelijkbaar met voor de coronacrisis. In Flevoland gaf bijna drie kwart van de ondernemers dit aan, in Zeeland lag dit percentage het laagst en beoordeelde 58 procent van de ondernemers de schuldenlast als vergelijkbaar. 

In alle provincies gaf het merendeel van de ondernemers waarbij de schuldenlast hoger was aan dat deze wel dragelijk was. In Drenthe en Limburg lag het percentage ondernemers dat een hogere schuld had dan voor corona en deze van problematische omvang vond het hoogst, ruim 7 procent van de ondernemers gaf dit aan. Van de ondernemers in Overijssel en Utrecht oordeelde slecht 2 procent van de ondernemers zo. 

Ook het aantal ondernemers dat de schuldenlast als lager beoordeelde verschilt relatief per provincie. Bijna 28 procent van de Zeeuwse ondernemers gaf dit aan, terwijl dit percentage voor Flevoland op 9 procent lag. In Drenthe waren in verhouding de meeste ondernemers die de eigen schuldenlast als hoger dan voor de coronacrisis zagen, bijna een kwart van de ondernemers gaf dit aan. In Overijssel en Zeeland was dit aandeel met 14 procent het laagst. 

Ondernemersvertrouwen in het vierde kwartaal van 2022 voor het eerst weer negatief 

Het ondernemersvertrouwen is een stemmingsindicator voor het Nederlandse bedrijfsleven en wordt per bedrijfstak samengesteld op basis van vragen in de Conjunctuurenquête Nederland (COEN). De indicator liet sinds de coronapandemie grote schommelingen zien, die sterk samenhingen met de geldende coronamaatregelen en de maatregelen in de voorgaande maanden. Dat geldt in het bijzonder voor de bedrijfstakken die direct door lockdowns en maatregelen werden getroffen. Met name binnen de horeca fluctueerde het ondernemersvertrouwen sterk.

Na een historisch dieptepunt in de eerste helft van 2020 door de maatregelen tegen het coronavirus, was het ondernemersvertrouwen vanaf het derde kwartaal van 2021 in alle provincies weer positief. In het vierde kwartaal van 2022 sloeg dit beeld om en waren ondernemers in het merendeel van de provincies voor het eerst weer negatief gestemd. Ook in de andere provincies daalde het ondernemersvertrouwen, maar bleef de indicator positief. 

In het vierde kwartaal van 2022 was de afname van het ondernemersvertrouwen het sterkst in Flevoland, waar de stemming omsloeg van positief naar negatief. Ook in Groningen daalde de indicator, en waren ondernemers het meest pessimistisch van alle provincies. In Noord-Holland en Noord-Brabant was het ondernemersvertrouwen positief en waren ondernemers het meest optimistisch. De hoogte van het ondernemersvertrouwen wordt per provincie sterk bepaald door de onderliggende bedrijfstakken die actief zijn in de regio. 

Meer bedrijven ervaren tekort aan materiaal 

In de Conjunctuurenquête wordt elk kwartaal gevraagd welke belemmeringen ondernemers ervaren bij de productie en zakelijke activiteiten. In het vierde kwartaal van 2022 gaven ondernemers voor het zesde kwartaal op rij aan het vaakst belemmerd te worden door personeelstekort. 36 procent van de ondernemers gaf dit aan. Ook werden ondernemers in toenemende mate belemmerd door tekorten aan productiemiddelen, materiaal en ruimte. Aan het begin van het vierde kwartaal 2022 gaf 16 procent van de ondernemers aan vooral hierdoor belemmerd te worden, dit is ruim vier maal zo hoog als tijdens het vierde kwartaal van 2020 en 2019. 

In de meeste provincies lag het percentage ondernemers dat aan het begin van het vierde kwartaal 2022 met materiaaltekort kampte hoger dan in dezelfde periode een jaar eerder. In Groningen, Flevoland en Gelderland lag dit percentage juist lager. Ten opzichte van het vierde kwartaal van 2020 en 2019 lag het percentage ondernemers dat belemmerd werd in alle provincies minimaal tweemaal zo hoog. In Zuid-Holland verzevenvoudigde het aantal ondernemers dat werd belemmerd door materiaaltekort zelfs ten opzichte van het vierde kwartaal van 2019. 

In Overijssel was het aantal ondernemers dat materiaaltekort als belangrijkste belemmering ervaarde aan het begin van het vierde kwartaal van 2022 relatief gezien het grootst; 24 procent van de Overijsselse ondernemers gaf dit aan. Ook in Fryslân en Noord-Brabant lag dit percentage boven het landelijke percentage. In Groningen en Utrecht werden ondernemers het minst vaak belemmerd door materiaaltekort, ongeveer 12 procent van de ondernemers in deze provincies gaf dit aan.