Open Monumentendag 2025: CBS Heerlen in de schijnwerpers

Het atrium van het CBS in Heerlen
© CBS
Open Monumentendag wordt in Nederland jaarlijks in het tweede weekend van september georganiseerd. Karakteristieke monumenten worden dan gedurende een of twee dagen opengesteld voor het publiek. Deze keer opent ook het CBS in Heerlen zijn deuren, en wel op zondag 14 september. Doel is te laten zien wat het CBS doet en het publiek kennis te laten maken met het bijzondere gebouw, waarin de geschiedenis van de mijnen terug komt.
Arjan van der Meer is senior communicatieadviseur bij het CBS. Hij organiseert de Open Monumentendag bij het CBS in Heerlen. ‘We vinden het belangrijk om aan het publiek te laten zien wat het CBS doet en wat voor een rijk verleden wij hebben met de mijnen. Sinds 1974 is het CBS namelijk in Heerlen gevestigd. Dit gebeurde naar aanleiding van de sluiting van de mijnen. De komst van het CBS in Heerlen was een regeringsbesluit van het toenmalige kabinet Den Uyl. Door de sluiting van de Limburgse mijnen moest voor vervangende werkgelegenheid gezorgd worden.’ Overheidsdiensten werden overgebracht naar economisch zwakkere regio’s zoals Limburg. Een van de eerste en grootste werkgevers was in 1970 het Algemeen Burgerlijk Pensioenfonds (ABP). Dat vestigde zich in Heerlen. Vier jaar later volgde het CBS. De eerste pioniers namen op 1 mei 1974 hun intrek in het voormalig directiegebouw van de Oranje Nassaumijnen 1.

Nieuwe statistiekbureau

Er werd bij het statistiekbureau een commissie in het leven geroepen om de overdracht van taken en mensen vanuit het CBS Voorburg naar Heerlen voor te bereiden. Van der Meer: ‘Er werd een inventarisatie gemaakt van medewerkers die er wel voor voelden om vanuit het westen van het land naar het Zuid-Limburgse Heerlen te gaan. Zij moesten de basis leggen voor het nieuwe statistiekbureau, waar de hoofdafdelingen Verkeer en Vervoer en Buitenlandse Handel werden gevestigd.’ Er ontstonden nieuwe kernen die zich gaandeweg uitbreidden, waardoor meer en meer werknemers aan de slag konden. Eind 1974 werkten er bij het CBS in Heerlen 152 medewerkers.

Rustiger en gemoedelijker

Voormalig CBS-medewerker Lex de Vos was één van de eerste medewerkers die vanuit Voorburg naar Heerlen werd overgeplaatst. ‘Mijn vrouw – die ook bij het CBS in Voorburg werkte – en ik zijn in 1975 naar Heerlen verhuisd. Dat beviel vanaf het begin heel goed. De Limburgers deden erg hun best ons te laten wennen. We hadden een prachtige woning en waren binnen 10 minuten op ons werk. Geen lange reistijden zoals in de randstad en ook geen files. Het leven in Limburg is ook veel rustiger en gemoedelijker. We hebben nooit spijt van deze overstap gehad.’

Cultuurshock

Niet alleen medewerkers uit Voorburg werden aangenomen bij het CBS in Heerlen. Volgens Van der Meer solliciteerden er ook voormalige mijnwerkers, die door de sluiting van de mijnen hun werk hadden verloren. ‘Voor hen was het bureauwerk wel een cultuurshock en een groot contrast met het fysiek harde werken en de sterke collegialiteit in de mijnen. Daarnaast gingen ze er qua salaris vaak op achteruit, want het werk in de mijnen werd behoorlijk betaald.’ Ook voor de leidinggevenden uit Voorburg die waren overgeplaatst naar Heerlen was het wennen, met name aan de Limburgse cultuur. De taal was voor menigeen een probleem, want er waren mijnwerkers die alleen dialect spraken. Daarnaast moesten ze de medewerkers opleiden en de basisbeginselen van het statistische vak bijbrengen. Dat leverde soms wel spanningen op.

Het CBS-gebouw in Heerlen
© CBS

Atrium

In de eerste jaren dat het CBS in Heerlen zat, werden de medewerkers gevestigd in een aantal noodpaviljoens. In november 1978 konden ze hun intrek nemen in het nieuwe gebouw. Dat was een betonnen monoliet, een aaneenschakeling van 16 gelijkvormige eenheden in een rechthoekig stelsel. Op 26 september 1979 werd het gebouw door prinses Beatrix geopend. Van der Meer: ‘Inmiddels werken de Heerlense CBS’ers sinds 2009 in een volledig nieuw kantoorgebouw, dat een paar 100 meter verwijderd is van het oude kantoor. Het nieuwe kantoor aan de CBS-weg 1 is een stervormig gebouw en bestaat uit vijf kantoorvleugels, gelegen rond een atrium. Het omvat ongeveer 22 000 vierkante meter en telt 296 parkeerplaatsen onder het gebouw. Het gebouw is in juni 2009 officieel in gebruik genomen en op 30 september van dat jaar door de toenmalige koningin Beatrix geopend.’

Oude mijnschacht

Een van de vele bijzonderheden van het Heerlense kantoorpand is de glazen cilinder in het atrium. ‘Die geeft de exacte positie aan van de oude mijnschacht van de Oranje Nassaumijn 1. Daarop is in opdracht van de ontwikkelaar van het gebouw een kunstwerk geplaatst. Het kunstwerk is gemaakt door Ellen Brouwer en heet ‘Odanata Statisticia’ (de Waterjuffer). Het is 15 meter hoog en 4 meter in diameter. De beglazing van de kantoorvleugels aan binnen- en buitenzijde is zo opgezet dat daarin de aardlagen tot uitdrukking komen’, aldus Van der Meer. Het CBS-kantoor wordt ook duurzaam verwarmd doordat het is aangesloten op het Mijnwater-project dat in de Oranje Nassaumijnen is gerealiseerd. Hiervoor wordt water in de oude mijngangen gebruikt voor het verwarmen en koelen van het gebouw.

Belang CBS voor de regio

Tot slot benadrukt de organisator van de Open Monumentendag van het CBS Heerlen het grote belang dat het CBS in de regio inneemt. ‘Zo vormen wij met de Parkstad regio een Urban Data Center. Daarmee ondersteunen wij de regio met belangrijke data voor het maken en evalueren van beleid. Ook zijn er intensieve banden met de provincie Limburg waaraan wij – op hun verzoek – regionale cijfers leveren. Verder is er een goede samenwerking met de Universiteit Maastricht. Onze Heerlense collega’s Hans Schmeets, Jan van den Brakel en Wendy Smits zijn er (deeltijd)hoogleraar. Zij begeleiden onder andere studenten en promovendi, die ook regelmatig een baan bij het CBS vinden. Op die manier hebben we de relatie tussen het CBS en de universiteit Maastricht goed kunnen versterken.’

Relevante links