‘Vooruitgang boeken dankzij cijfers’

/ Auteur: Jaap van Sandijk
Hij ontvluchtte zijn geboorteland Iran. Via Pakistan en Afghanistan kwam hij in 1989 naar Nederland. Hier heeft Afshin Ellian inmiddels naam gemaakt als hoogleraar, dichter en columnist. Een gesprek over sociale cohesie en de waarde van cijfers.

Het moment dat Ellian zijn woonplaats in Iran achter zich liet, heeft hij nog scherp op zijn netvlies. ‘Dat was dramatisch. Je bent in je eigen land en toch ben je vluchteling.’ Na honderden kilometers bereikte hij de grens met Afghanistan. Daar brachten smokkelaars hem in een auto verder landinwaarts. Hij verbleef er ruim vijf jaar. Studeerde medicijnen en leerde gedichten schrijven. ‘Maar in Afghanistan werd het steeds gevaarlijker. Het conflict werd breder en er werden van alle kanten raketten afgevuurd. Voor burgers hadden ze geen genade.’ Ellian werd opnieuw gedwongen te vluchten. In 1989 kwam hij in Nederland aan. ‘Op Schiphol werd ik welkom geheten door een vertegenwoordiger van de overheid. Dat was voor mij een ongelooflijke ervaring. Voor het eerst voelde ik me ergens welkom.’

Sociale cohesie

Ellian studeerde van 1990 tot 1996 aan de Universiteit van Tilburg. Hij rondde in die periode drie studies af: strafrecht, volkenrecht en filosofie. In 2003 promoveerde hij op een onderzoek naar de politieke transitie van Zuid-Afrika. Sinds 2005 is hij hoogleraar sociale cohesie aan de Universiteit van Leiden. ‘Sociale cohesie is de samenhang  tussen mensen in een gemeenschap. In traditionele samenlevingen als Nederland is deze cohesie gebaseerd op gedeelde geschiedenis, gedeelde taal en gedeelde normen en waarden. Maar cohesie en burgerschap zijn ook grensoverschrijdend. Cohesie ontstaat waar iets gemeenschappelijks bestaat. Je ziet dat op internet ook steeds nieuwe vormen van cohesie ontstaan.’

Halve waarheden

De nieuwe vormen van cohesie zullen flinke gevolgen hebben, volgens Ellian. ‘In een gemeenschap waar geen regels en uitgangspunten zijn, ontstaan conflicten. Het enige wat mensen op internet bindt, is de techniek. Het is daar heel gemakkelijk om te manipuleren met halve waarheden. Neem de cartoonrellen in 2008. Daarbij ging het verhaal dat beledigende varkenskoppen waren gebruikt. Dat was helemaal niet zo, maar het verhaal was de wereld al over. Aan de andere kant: een regime kan door op de delete-knop te drukken zo’n hele gemeenschap op internet ook in één keer wegvagen.’ Volgens de hoogleraar staan we aan de vooravond van grote internationale veranderingen door internet. ‘We zullen internationaal een zwaar gevecht moeten voeren over het woord waarheid. Die strijd om de waarheid wordt heel belangrijk.’

‘Politici moeten hun morele verantwoordelijkheid niet naar cijfers toeschuiven’

Cijfers als schild

Hoe belangrijk zijn - nu hij het toch over waarheid heeft - de cijfers van een nationaal statistiekbureau als CBS? ‘Statistieken zijn héél belangrijk’, zegt Ellian, ‘maar je moet ze wel bekijken naast andere factoren. Als je de kracht van een samenleving wilt aantonen, heb je meer kennis nodig. Zo houden bijvoorbeeld ook historische elementen een land bij elkaar.’ Voor politici en beleidsmakers zijn de cijfers van CBS cruciaal, aldus de wetenschapper. ‘Hoe moet je anders beleid maken? Ik vind alleen dat politici cijfers niet moeten gebruiken als een schild. Ze moeten hun morele verantwoordelijkheid niet naar cijfers toeschuiven. Politici verwijzen regelmatig naar CBS-cijfers bij het maken van keuzes. Alsof ze willen zeggen: dit zijn de cijfers, ik kan niet anders. Cijfers zeggen echter niet wat je moet doen, politici moeten ideologische keuzes maken.’

Modellen ontwikkelen

Ellian en zijn collega’s maken frequent gebruik van CBS-cijfers. ‘Cijfers over onder meer migratie, scheiding van kerk en staat en godsdienstvrijheid zijn voor ons van enorm belang. En als ik een model wil ontwikkelen, gebruik ik ook de statistieken van CBS. Stel dat ik wil weten hoe de rechtsstaat zich ontwikkelt op het gebied van advocatuur en rechtshulp op basis van beschikbare middelen. Dan wil ik weten hoeveel AOW’ers en andere bevolkingsgroepen er in ons land zijn. Zonder die gegevens kan ik geen modellen ontwikkelen.’

Vooruitgang

Volgens Ellian zijn statistieken geweldig voor de wetenschap. ‘Wat CBS doet is echt cruciaal en van onderscheidend belang. Niemand kan het ze nadoen. Cijfers kunnen iets bevestigen of iets weerleggen. Dat maakt in principe niet uit, want je hebt dankzij die cijfers altijd vooruitgang geboekt. Neem de Vogelaarwijken. Cijfers toonden aan dat deze wijken zich de afgelopen jaren niet gunstiger hebben ontwikkeld dan andere wijken met dezelfde problemen. Iets dat ik had voorspeld. Wetenschappers denken vaak: als ik maar gelijk krijg. Maar als je met cijfers aantoont dat je ongelijk hebt, boek je ook vooruitgang.’