Werkgelegenheid: begrippen, hun relatie en databronnen

De CBS-begrippen en hun relatie

Het CBS hanteert de volgende centrale begrippen voor de werkgelegenheid.

• Banen. Dit zijn bezette arbeidsplaatsen. Wanneer een arbeidsplaats onbezet is, is sprake van een vacature.
• Werkzame personen. Dit zijn mensen die een baan in Nederland hebben, ongeacht hun woonplaats.
• Werkzame beroepsbevolking. Dit zijn personen die in Nederland wonen en betaald werk hebben van tenminste twaalf uur per week.
• Arbeidsvolume. Dit is het aantal banen omgerekend naar banen die de volledige werktijd beslaan.

De relatie tussen deze begrippen is schematisch als volgt te benaderen:

Een werkzame persoon is iemand die een baan heeft. Omdat iemand meerdere banen kan hebben, is het aantal banen groter dan het aantal werkzame personen. Wanneer een werkzame persoon meerdere banen heeft, wordt onderscheid gemaakt naar hoofdbaan (de baan met de meeste werktijd) en bijbanen.

De werkzame beroepsbevolking bestaat uit de mensen die tenminste twaalf uur per week werken. Dat betekent dat werkzame personen met een klein baantje (minder dan twaalf uur per week) niet tot de werkzame beroepsbevolking behoren. Het aantal werkzame personen is dus groter dan de werkzame beroepsbevolking. Daarnaast bestaat een klein verschil omdat de werkzame beroepsbevolking gaat over mensen die in Nederland wonen en de werkzame personen over mensen die in Nederland werken. Dit laatste is niet in het schema weergegeven.

In de staat is de cijfermatige aansluiting gegeven van de banen, werkzame personen en werkzame beroepsbevolking. Het populatieverschil bestaat uit werkzame 65-plussers, saldo van de pendel met het buitenland en personeel in dienst van huishoudens. De laatste groep bedroeg in 2001 rond de 270 duizend mensen.

Aansluiting tussen banen, werkzame personen en werkzame beroepsbevolking, jaargemiddelden

Bron: Arbeidsrekeningen, Enquête beroepsbevolking

Voor banen, werkzame personen en werkzame beroepsbevolking is een onderscheid te maken tussen zelfstandigen en werknemers. Eerstgenoemde groep bestaat uit mensen die werken voor een eigen bedrijf of zelfstandig een beroep uitoefenen. Tot de werknemers behoort iedereen die in loondienst werkt. Ook directeuren-grootaandeelhouders horen hiertoe, voor zover ze op de loonlijst van het bedrijf staan.

Voor de groep werknemers is een belangrijke onderverdeling voor het CBS of de werknemer in een bedrijfsadministratie voorkomt. Dan is gedetailleerde informatie beschikbaar over baan, loon en arbeidsduur. Een aantal groepen van werknemers komt echter niet voor in bedrijfsadministraties. Voorbeelden zijn krantenbezorgers, alphahulpen, huishoudelijk personeel, religieuzen en thuiswerkers. Ook ‘zwarte arbeid’ valt buiten de waarneming.

Het CBS brengt de meest actuele informatie over de werkgelegenheid uit in de vorm van persberichten. Iedere maand verschijnt een persbericht over de werkloze en de werkzame beroepsbevolking. Daarnaast komt ieder kwartaal een persbericht uit over banen van werknemers.

Alle beschikbare cijfers over werkgelegenheid zijn te vinden in StatLine onder arbeidsmarkt, de statistische database van het CBS. De belangrijkste bronnen zijn de Arbeidsrekeningen (AR, een overkoepelend stelsel met samenhangende gegevens over arbeid), de Enquête werkgelegenheid en lonen (EWL, gegevens over banen en lonen verzameld bij bedrijfsadministraties) en de Enquête beroepsbevolking (EBB, een persoonsenquête naar de positie op de arbeidsmarkt).

Voor verschillende doeleinden kan verschillende informatie gebruikt worden. In onderstaand schema staan de belangrijkste gegevens uit AR, EWL en EBB. Het gaat hierbij om jaarlijkse cijfers. Van de maand- en kwartaalcijfers in de persberichten zijn minder onderwerpen en detailleringen beschikbaar.

Wie een beeld van de totale arbeidsmarkt wil, kan het beste gebruik maken van de Arbeidsrekeningen. De EWL en EBB bevatten meer gedetailleerde gegevens, zoals leeftijd en regio. Daarnaast heeft de EWL de banen zeer gedetailleerd naar economische activiteit en bevat de EBB allerlei persoonskenmerken die niet in bedrijfsregistraties voorkomen.

Uitgebreide versie van dit artikel in de Sociaal-economische Maandstatistiek van april 2002, pg 15-19.