3. Verschillen tussen ODiN 2024 en ODiN 2023

Het onderzoek ODiN is in 2024 grotendeels op dezelfde wijze uitgevoerd als in het voorgaande onderzoeksjaar. Er zijn enkele verschillen en deze worden in dit hoofdstuk toegelicht.

Methodebreuk

Bij het analyseren van de resultaten van het onderzoek Onderweg in Nederland 2024 (ODiN) is een methodebreuk geconstateerd. Dit betekent dat de uitkomsten van 2024 niet zomaar vergelijkbaar zijn met de resultaten van eerdere jaren. Meer informatie hierover is te vinden in de plausibiliteitsrapportage van ODiN 2024 en in de speciale bijsluiter bij het bestand van ODiN 2024.

3.1 Steekproeftrekking en respondentbenadering

In het voorgaande onderzoeksjaar is een nieuwe herkomstindeling doorgevoerd in de verwerking, de weging en het databestand. Het is een driedeling naar herkomstland: Nederland, Europa (excl. Nederland) en Buiten Europa. In ODiN 2024 is deze indeling ook doorgevoerd in de steekproeftrekking en de respondentbenadering. Daarmee is de CBS-brede transitie naar geboorteland als achtergrondkenmerk ook voor ODiN volbracht.

Wat betreft de steekproeftrekking is er daarnaast een wijziging doorgevoerd in verband met een aangepaste responswens. Met ingang van 2024 wordt namelijk voor het meerwerk Noordvleugel voor alle stadsdelen van de gemeente Amsterdam een responswens gehanteerd van 250 respondenten. Vorig jaar was die wens alleen voor het stadsdeel Zuidoost en voor het stadsgebied Weesp van toepassing.

Ten aanzien van de respondentbenadering zijn er nog een drietal bijzonderheden voor ODiN 2024 te melden.

In de eerste plaats zijn met ingang van ODiN 2024 de aanschrijfbrief en rappelbrieven van ODiN enigszins verkort met als doel dat deze beter gelezen en begrepen worden.

In de tweede plaats is in 2024 is tot en met weekportie 18 van het veldwerk een experiment uitgevoerd waarbij de effecten van het wel of niet meesturen van een folder op het responspercentage zijn onderzocht voor de drie verschillende groepen van Herkomstland (Nederland; Europa (excl. NL); Buiten-Europa). De resultaten van het experiment hebben geleid tot het besluit om met ingang van ODiN 2025 geen folder meer mee te sturen.

Tenslotte is er een wijziging van de kansincentive doorgevoerd. Tot en met ODiN 2023 kon de respondent kiezen uit een set VVV-cadeaukaarten of een iPad als kansincentive. Gedurende de looptijd van het folder-experiment bestond de incentive enkel uit verloting van de VVV-cadeaukaarten (er was dus geen keuzemogelijkheid). Met ingang van weekportie 19 heeft de respondent voor de kansincentive de keuze uit een smartwatch of een set VVV-cadeaukaarten.

3.2 Vragenlijst

In de vragenlijst zijn de vragen en antwoorden over de onderwerpen onkostenvergoeding en vervoersarmoede aangepast op basis van de ingevulde responsteksten van respondenten in de voorgaande jaren. Het betreft vragen die de respondent worden voorgelegd nadat alle verplaatsingen en ritten zijn uitgevraagd.

De belangrijkste wijziging bij de vragen over de onkostenvergoeding is de toevoeging van de antwoordmogelijkheid “Vergoeding via een fiscaal vriendelijke regeling”. De andere wijziging betreft het aanpassen van de tekst van het antwoord “Vergoeding per daadwerkelijk gereden kilometer” naar “Vergoeding op basis van het aantal kilometers”.

Bij de vragen gerelateerd aan vervoersarmoede zijn ook wijzigingen doorgevoerd. Voor elk van de negen typen locaties waarvan de bereikbaarheid wordt gevraagd is de vraag aangepast en is in de antwoorden de detaillering van de mate van bereikbaarheid gewijzigd. Vraag en antwoorden waren:

Hoe vaak kunt u de volgende plekken wél bereiken als u er naartoe wilt?

1. Altijd
2. Vaak
3. Soms
4. Zelden
5. Nooit
6. Niet van toepassing; ik wil/hoef hier nooit heen

En dat is nu geworden:

Hoe vaak kunt u de volgende plekken goed bereiken als u er naartoe wilt?

1. Meestal of altijd bereikbaar
2. Soms wel, soms niet bereikbaar
3. Meestal niet of nooit bereikbaar
4. Niet van toepassing; ik hoef hier nooit heen

Indien sprake is van de antwoorden 2 of 3, dan wordt een vervolgvraag gesteld over de twee belangrijkste redenen dat men de locatie niet altijd kan bereiken. Daarbij zijn in enkele gevallen de antwoordteksten aangepast. Zo is de oude antwoordtekst “Ik wil of kan niet met het openbaar vervoer reizen of vind het te ingewikkeld” vervangen door de tekst “De reis met het openbaar vervoer is onhandig of moeilijk” en is de antwoordtekst “Vanwege mijn gezondheid” gewijzigd in “Vanwege gezondheidsklachten- of beperkingen”.

3.3 Verwerkingsproces

In het verwerkingsproces zijn uiteraard wijzigingen doorgevoerd die vrijwel jaarlijks optreden zoals van jaartallen, gewijzigde regionale indelingen (waaronder gemeentelijke herindelingen en wijzigingen in het meerwerk), mutaties in treinstations en spoorwegverbindingen en dergelijke. Ook wijzigingen in de steekproeftrekking, de vragenlijst en het databestand hebben daar waar nodig geleid tot aanpassingen van het verwerkingsproces. Er waren voor ODiN 2024 geen andere aanpassingen noodzakelijk

3.4 Databestand

In deze paragraaf staan de belangrijkste wijzigingen in de codering en labels van het databestand ten opzichte van ODiN 2023 beschreven. Niet alle wijzigingen zijn beschreven: jaarlijkse wijzigingen in verband met het nieuwe kalenderjaar, gemeentelijke herindelingen en wijzigingen in treinstations zijn hieronder bijvoorbeeld niet opgenomen. Alle wijzigingen zijn uiteraard ook doorgevoerd in het codeboek.

Variabele VergFisc

De variabele VergFisc is toevoegd aan het bestand vanwege het toevoegen van de antwoordmogelijkheid “Vergoeding via een fiscaal vriendelijke regeling” bij de vraag over de onkostenvergoeding voor het reizen van en naar het werk. Deze variabele kent dezelfde indeling als de overige antwoorden op de genoemde vraag:

1. Nee
2. Ja
3. Niet van toepassing

Variabelen over bereikbaarheid

Vanwege het aanpassen van de vraag en de antwoorden over de mate van bereikbaarheid zijn de negen Ber-variabelen hernoemd tot Brb-variabelen. Zo is de variabele BerWrk vervangen door de variabele BrbWrk. Ook de waarden behorende bij deze variabelen zijn aangepast. Iedere Brb-variabele heeft nu de volgende waarden:

1. Meestal of altijd
2. Soms wel, soms niet
3. Meestal niet of nooit
4. Onbekend
5. Niet van toepassing; OP wil/hoeft hier nooit heen
6. Niet van toepassing; OP jonger dan 15 jaar

Bij de variabelen waarin de reden is vastgelegd waarom men de locatie niet altijd kan bereiken (de Rd-variabelen) is een tekstuele wijziging in een waardelabel doorgevoerd. Daar is het label “Wil of kan niet met OV reizen” in alle gevallen vervangen door “Reis met OV is onhandig of moeilijk”.

Vanwege aangescherpte regels voor de statistische beveiliging van onderzoeksbestanden van het CBS wordt met ingang van ODiN 2024 voor externe onderzoekers niet meer hetzelfde microdatabestand van ODiN aan DANS beschikbaar gesteld zoals in de afgelopen jaren. Daarvoor in de plaats komt een bestand met minder variabelen en in sommige gevallen ingedikte variabelen. Bij alle geraakte variabelen gaat het om in meer of mindere mate identificerende variabelen. Daarnaast worden vertrek- en aankomstpostcodes van ruis voorzien volgens PRAM (Post Randomisatie Methode). Het doel van al deze bewerkingen is het aantal onveilige combinaties in het bestand te reduceren en daarmee de kans op onthulling. Bij het DANS-bestand van ODiN hoort een apart codeboek en er komt tevens documentatie beschikbaar met een toelichting op de beveiligingsmethode en een beschrijving van de verschillen tussen het DANS-bestand en het tot nu toe via DANS beschikbaar gestelde microdatabestand.