Auteur: Ingmar Scholte
Het historisch laag consumentenvertrouwen verklaard

4. Economische oorzaken van het lage consumentenvertrouwen

In het CCO wordt niet gevraagd waarom men positief of negatief antwoordt op een vraag. Het is daarom lastig om de redenen van het lage vertrouwen aan te wijzen. Het vertrouwen van de consument kan door veel zaken beïnvloed worden. Van bepaalde sentimenten is de invloed moeilijk te duiden, maar er zijn zeker een aantal economische factoren die het huidige vertrouwen van de consument kunnen aantasten.

4.1 Inflatie

Op dit moment zorgt de oorlog in Oekraïne voor extra druk op de prijzen, bovenop de prijsstijgingen die ontstonden door het snelle herstel van de economie na de coronacrisis. De energieprijzen zijn enorm gestegen door met name de schaarste aan (uit Rusland afkomstig) gas.

Prijsstijgingen van goederen en diensten hebben direct effect op de financiële situatie van huishoudens. Met hetzelfde inkomen kan immers minder gekocht worden, waardoor de koopkracht daalt (ECB, 2022). 

De inflatie wordt elke maand gemeten als de stijging van de consumentenprijsindex (CPI) ten opzichte van dezelfde maand in het voorgaande jaar. De consumentenprijsindex geeft het prijsverloop weer van een pakket goederen en diensten zoals dit gemiddeld wordt aangeschaft door de Nederlandse huishoudens. Een inflatie van 14,5 procent in september 2022 betekent dat de prijzen van consumentenproducten 14,5 procent hoger zijn dan in september 2021. De inflatie van 14,5 procent in september komt dus niet bovenop de inflatie van 12,0 procent in augustus.

4.1.1 Inflatie
JaarMaandInflatie (% verandering van de consumentenprijsindex t.o.v. een jaar eerder)
2007September1,3
2007Oktober1,6
2007November1,9
2007December1,9
2008Januari2
2008Februari2,2
2008Maart2,2
2008April2
2008Mei2,3
2008Juni2,6
2008Juli3,2
2008Augustus3,2
2008September3,1
2008Oktober2,8
2008November2,3
2008December1,9
2009Januari1,9
2009Februari2
2009Maart2
2009April1,8
2009Mei1,6
2009Juni1,4
2009Juli0,2
2009Augustus0,3
2009September0,4
2009Oktober0,7
2009November1
2009December1,1
2010Januari0,8
2010Februari0,8
2010Maart1
2010April1,1
2010Mei1
2010Juni0,8
2010Juli1,6
2010Augustus1,5
2010September1,6
2010Oktober1,6
2010November1,6
2010December1,9
2011Januari2
2011Februari1,9
2011Maart2
2011April2,1
2011Mei2,3
2011Juni2,3
2011Juli2,6
2011Augustus2,6
2011September2,7
2011Oktober2,6
2011November2,6
2011December2,4
2012Januari2,5
2012Februari2,5
2012Maart2,5
2012April2,4
2012Mei2,1
2012Juni2,1
2012Juli2,3
2012Augustus2,3
2012September2,3
2012Oktober2,9
2012November2,8
2012December2,9
2013Januari3
2013Februari3
2013Maart2,9
2013April2,6
2013Mei2,8
2013Juni2,9
2013Juli3,1
2013Augustus2,8
2013September2,4
2013Oktober1,6
2013November1,5
2013December1,7
2014Januari1,4
2014Februari1,1
2014Maart0,8
2014April1,2
2014Mei0,8
2014Juni0,9
2014Juli0,9
2014Augustus1
2014September0,9
2014Oktober1,1
2014November1
2014December0,7
2015Januari0
2015Februari0,2
2015Maart0,4
2015April0,6
2015Mei1,1
2015Juni1
2015Juli1
2015Augustus0,8
2015September0,6
2015Oktober0,6
2015November0,7
2015December0,7
2016Januari0,6
2016Februari0,6
2016Maart0,6
2016April0
2016Mei0
2016Juni0
2016Juli-0,2
2016Augustus0,2
2016September0,1
2016Oktober0,4
2016November0,6
2016December1
2017Januari1,7
2017Februari1,8
2017Maart1,1
2017April1,6
2017Mei1,1
2017Juni1,1
2017Juli1,3
2017Augustus1,4
2017September1,5
2017Oktober1,3
2017November1,5
2017December1,3
2018Januari1,5
2018Februari1,2
2018Maart1
2018April1,1
2018Mei1,7
2018Juni1,7
2018Juli2,1
2018Augustus2,1
2018September1,9
2018Oktober2,1
2018November2
2018December2
2019Januari2,2
2019Februari2,6
2019Maart2,8
2019April2,9
2019Mei2,4
2019Juni2,7
2019Juli2,5
2019Augustus2,8
2019September2,6
2019Oktober2,7
2019November2,6
2019December2,7
2020Januari1,8
2020Februari1,6
2020Maart1,4
2020April1,2
2020Mei1,2
2020Juni1,6
2020Juli1,7
2020Augustus0,7
2020September1,1
2020Oktober1,2
2020November0,8
2020December1
2021Januari1,6
2021Februari1,8
2021Maart1,9
2021April1,9
2021Mei2,1
2021Juni2
2021Juli1,4
2021Augustus2,4
2021September2,7
2021Oktober3,4
2021November5,2
2021December5,7
2022Januari6,4
2022Februari6,2
2022Maart9,7
2022April9,6
2022Mei8,8
2022Juni8,6
2022Juli10,3
2022Augustus12
2022September14,5

De huidige inflatie wordt breed gedragen. Veel producten zijn meer dan 2 procent duurder geworden dan een jaar eerder. Bijna alle consumenten hebben er dus in meer of mindere mate mee te maken. Dit is terug te zien in het oordeel van de consument over de mate van prijsstijging over de afgelopen 12 maanden.

4.1.2 Prijzen sterk gestegen
JaarMaandPrijzen sterk gestegen (% Antwoord op de vraag ' Wat vindt u van de prijzen over de afgelopen 12 maanden? ')
2007September20
2007Oktober19
2007November26
2007December27
2008Januari26
2008Februari27
2008Maart32
2008April30
2008Mei35
2008Juni40
2008Juli47
2008Augustus38
2008September39
2008Oktober27
2008November26
2008December21
2009Januari15
2009Februari14
2009Maart13
2009April14
2009Mei12
2009Juni12
2009Juli12
2009Augustus10
2009September10
2009Oktober10
2009November11
2009December11
2010Januari8
2010Februari10
2010Maart11
2010April11
2010Mei12
2010Juni11
2010Juli10
2010Augustus13
2010September12
2010Oktober11
2010November10
2010December13
2011Januari15
2011Februari17
2011Maart25
2011April24
2011Mei28
2011Juni24
2011Juli22
2011Augustus21
2011September21
2011Oktober19
2011November18
2011December18
2012Januari15
2012Februari18
2012Maart21
2012April21
2012Mei20
2012Juni19
2012Juli16
2012Augustus20
2012September17
2012Oktober19
2012November21
2012December19
2013Januari18
2013Februari22
2013Maart22
2013April19
2013Mei19
2013Juni20
2013Juli19
2013Augustus22
2013September17
2013Oktober16
2013November15
2013December14
2014Januari13
2014Februari12
2014Maart15
2014April12
2014Mei13
2014Juni11
2014Juli11
2014Augustus11
2014September11
2014Oktober9
2014November9
2014December10
2015Januari8
2015Februari9
2015Maart8
2015April9
2015Mei9
2015Juni7
2015Juli8
2015Augustus9
2015September6
2015Oktober7
2015November6
2015December9
2016Januari5
2016Februari7
2016Maart7
2016April7
2016Mei8
2016Juni9
2016Juli8
2016Augustus6
2016September6
2016Oktober7
2016November7
2016December8
2017Januari9
2017Februari11
2017Maart13
2017April12
2017Mei14
2017Juni12
2017Juli13
2017Augustus12
2017September18
2017Oktober14
2017November15
2017December16
2018Januari14
2018Februari15
2018Maart16
2018April18
2018Mei21
2018Juni25
2018Juli20
2018Augustus24
2018September23
2018Oktober23
2018November22
2018December23
2019Januari21
2019Februari30
2019Maart37
2019April37
2019Mei40
2019Juni36
2019Juli40
2019Augustus37
2019September37
2019Oktober32
2019November30
2019December29
2020Januari32
2020Februari33
2020Maart25
2020April18
2020Mei15
2020Juni18
2020Juli21
2020Augustus22
2020September18
2020Oktober18
2020November16
2020December17
2021Januari16
2021Februari19
2021Maart21
2021April19
2021Mei24
2021Juni33
2021Juli40
2021Augustus37
2021September43
2021Oktober48
2021November53
2021December55
2022Januari57
2022Februari66
2022Maart67
2022April71
2022Mei73
2022Juni77
2022Juli79
2022Augustus81
2022September85
In 2017 is de methodiek van het CCO veranderd. Hierdoor is een methodebreuk ontstaan waardoor er verschillen kunnen zijn tussen de uitkomsten voor en na het nieuwe ontwerp.

Ruim 80 procent van de respondenten gaf in september 2022 aan dat ze vonden dat de prijzen sterk waren gestegen, geheel in lijn met de inflatiecijfers. De consument is zich dus zeer bewust van de prijsstijgingen, wat mogelijk doorwerkt in het algehele vertrouwen in de economie en in de eigen financiën.

4.2 Werkloosheid

Ook werkloosheid heeft direct invloed op het consumentenvertrouwen. Bij werkloosheid daalt het inkomen, waardoor de consumptie onder druk komt te staan. Uiteraard zorgt dit direct voor een lager vertrouwen. Bij een stijgende of al hoge werkloosheid zullen meer consumenten daarnaast minder vertrouwen hebben in de eigen baan- en inkomenszekerheid en daardoor de CCO-enquête negatiever invullen. De koopbereidheid staat dus onder druk bij oplopende en hoge werkloosheid.

4.2.1 Werkloosheid t.o.v. de totale beroepsbevolking, seizoengecorrigeerd
JaarMaandWerkloosheidspercentage (% )
2007September5,2
2007Oktober5,1
2007November5,1
2007December5
2008Januari5
2008Februari4,7
2008Maart4,7
2008April4,8
2008Mei4,8
2008Juni4,8
2008Juli4,7
2008Augustus4,7
2008September4,8
2008Oktober4,7
2008November4,7
2008December4,8
2009Januari4,8
2009Februari4,9
2009Maart5
2009April5,2
2009Mei5,2
2009Juni5,3
2009Juli5,5
2009Augustus5,6
2009September5,7
2009Oktober5,8
2009November5,9
2009December6,1
2010Januari6,2
2010Februari6,2
2010Maart6,2
2010April6,1
2010Mei6,1
2010Juni6,2
2010Juli6,2
2010Augustus6,1
2010September6
2010Oktober6
2010November5,9
2010December5,9
2011Januari5,8
2011Februari5,9
2011Maart5,7
2011April5,8
2011Mei5,8
2011Juni5,7
2011Juli6
2011Augustus6
2011September6,2
2011Oktober6,4
2011November6,6
2011December6,5
2012Januari6,6
2012Februari6,5
2012Maart6,5
2012April6,8
2012Mei6,7
2012Juni6,7
2012Juli6,8
2012Augustus6,8
2012September6,9
2012Oktober7
2012November7,2
2012December7,4
2013Januari7,5
2013Februari7,7
2013Maart7,9
2013April8
2013Mei8,1
2013Juni8,3
2013Juli8,5
2013Augustus8,5
2013September8,5
2013Oktober8,5
2013November8,4
2013December8,5
2014Januari8,6
2014Februari8,7
2014Maart8,7
2014April8,6
2014Mei8,5
2014Juni8,3
2014Juli8,2
2014Augustus8,1
2014September8
2014Oktober8,1
2014November8,1
2014December8,2
2015Januari8,3
2015Februari8,1
2015Maart8,1
2015April8,1
2015Mei8
2015Juni7,9
2015Juli7,7
2015Augustus7,7
2015September7,8
2015Oktober7,9
2015November7,7
2015December7,6
2016Januari7,4
2016Februari7,5
2016Maart7,4
2016April7,4
2016Mei7,2
2016Juni7,1
2016Juli7
2016Augustus6,8
2016September6,7
2016Oktober6,6
2016November6,6
2016December6,4
2017Januari6,4
2017Februari6,3
2017Maart6,2
2017April6,1
2017Mei6,1
2017Juni6
2017Juli5,9
2017Augustus5,7
2017September5,7
2017Oktober5,5
2017November5,4
2017December5,4
2018Januari5,2
2018Februari5,1
2018Maart5
2018April4,9
2018Mei4,9
2018Juni4,9
2018Juli4,9
2018Augustus4,9
2018September4,8
2018Oktober4,7
2018November4,6
2018December4,6
2019Januari4,6
2019Februari4,4
2019Maart4,4
2019April4,3
2019Mei4,3
2019Juni4,4
2019Juli4,4
2019Augustus4,5
2019September4,5
2019Oktober4,5
2019November4,5
2019December4,3
2020Januari4,1
2020Februari4
2020Maart4,1
2020April4,5
2020Mei4,6
2020Juni5,4
2020Juli5,5
2020Augustus5,5
2020September5,4
2020Oktober5,3
2020November5
2020December4,9
2021Januari4,7
2021Februari4,7
2021Maart4,6
2021April4,5
2021Mei4,4
2021Juni4,2
2021Juli4,1
2021Augustus4,2
2021September4,1
2021Oktober3,9
2021November3,7
2021December3,8
2022Januari3,6
2022Februari3,4
2022Maart3,3
2022April3,2
2022Mei3,3
2022Juni3,4
2022Juli3,6
2022Augustus3,8
2022September3,8

In de drie voorgaande crises steeg het werkloosheidspercentage of was deze al net daarvoor begonnen met stijgen. Aan het begin van de coronacrisis was in korte tijd een erg sterke stijging te zien. Veel ondernemers moesten hun zaak sluiten en ondanks subsidies vanuit de overheid zijn toen vooral werknemers met tijdelijke contracten en uitzendkrachten ontslagen. Aan het begin van de huidige periode van het lage consumentenvertrouwen daalde het werkloosheidpercentage en was het percentage ook nog eens historisch laag. Het werkloosheidpercentage stijgt sinds juli 2022 weer licht, maar er zijn nog steeds veel openstaande vacatures en minder dan 4 procent van de beroepsbevolking is werkloos.

4.2.2 Indicator werkloosheidsverwachting
JaarMaandWerkloosheidsverwachting komende 12 maanden
2007Oktober22
2007November20
2007December23
2008Januari21
2008Februari9
2008Maart10
2008April6
2008Mei9
2008Juni2
2008Juli2
2008Augustus-8
2008September-15
2008Oktober-39
2008November-65
2008December-77
2009Januari-80
2009Februari-84
2009Maart-87
2009April-82
2009Mei-73
2009Juni-77
2009Juli-81
2009Augustus-72
2009September-63
2009Oktober-74
2009November-64
2009December-54
2010Januari-49
2010Februari-58
2010Maart-56
2010April-49
2010Mei-35
2010Juni-37
2010Juli-32
2010Augustus-18
2010September-21
2010Oktober-18
2010November-12
2010December-27
2011Januari2
2011Februari11
2011Maart4
2011April-3
2011Mei-9
2011Juni-17
2011Juli-10
2011Augustus-21
2011September-48
2011Oktober-58
2011November-66
2011December-75
2012Januari-71
2012Februari-73
2012Maart-73
2012April-64
2012Mei-74
2012Juni-73
2012Juli-66
2012Augustus-67
2012September-64
2012Oktober-68
2012November-77
2012December-83
2013Januari-77
2013Februari-84
2013Maart-84
2013April-79
2013Mei-74
2013Juni-79
2013Juli-79
2013Augustus-64
2013September-65
2013Oktober-61
2013November-54
2013December-50
2014Januari-40
2014Februari-61
2014Maart-43
2014April-48
2014Mei-26
2014Juni-29
2014Juli-18
2014Augustus-9
2014September-7
2014Oktober-8
2014November-18
2014December-24
2015Januari-17
2015Februari-26
2015Maart-2
2015April-3
2015Mei-1
2015Juni11
2015Juli-1
2015Augustus13
2015September3
2015Oktober-13
2015November-9
2015December-13
2016Januari-26
2016Februari-13
2016Maart-36
2016April-16
2016Mei-19
2016Juni2
2016Juli-3
2016Augustus2
2016September7
2016Oktober2
2016November13
2016December23
2017Januari36
2017Februari43
2017Maart38
2017April42
2017Mei34
2017Juni37
2017Juli36
2017Augustus45
2017September41
2017Oktober49
2017November45
2017December50
2018Januari53
2018Februari51
2018Maart52
2018April52
2018Mei45
2018Juni49
2018Juli46
2018Augustus46
2018September46
2018Oktober36
2018November38
2018December28
2019Januari25
2019Februari25
2019Maart25
2019April21
2019Mei28
2019Juni29
2019Juli23
2019Augustus11
2019September12
2019Oktober5
2019November-11
2019December-13
2020Januari-6
2020Februari0
2020Maart-14
2020April-78
2020Mei-81
2020Juni-76
2020Juli-79
2020Augustus-83
2020September-77
2020Oktober-87
2020November-79
2020December-69
2021Januari-61
2021Februari-59
2021Maart-51
2021April-38
2021Mei-14
2021Juni13
2021Juli14
2021Augustus14
2021September26
2021Oktober20
2021November13
2021December7
2022Januari7
2022Februari20
2022Maart9
2022April3
2022Mei15
2022Juni22
2022Juli21
2022Augustus16
2022September1
2022Oktober-15

In het CCO wordt ook een vraag gewijd aan de werkloosheidsverwachting. De indicator was tot september 2022 nog positief (het aantal mensen dat verwacht dat de werkloosheid zal dalen is groter dan het aantal dat verwacht dat de werkloosheid zal stijgen) en leek er nauwelijks vrees voor het verliezen van een baan. De indicator was de afgelopen maanden wel erg volatiel en werd in oktober 2022 negatief.

4.3 Conclusie

De oorlog in Oekraïne en de bijkomstige economische gevolgen spelen een grote rol in de onzekerheid van de consument. Het consumentenvertrouwen begon echter al te dalen voordat de oorlog uitbrak. De inflatie was aan het eind van 2021 al hoger dan 5 procent terwijl het consumentenvertrouwen een flinke daling inzette. Toen de inflatie nog verder steeg daalde het consumentenvertrouwen naar het laagste niveau ooit gemeten.

4.3 Consumentenvertrouwen en inflatie
JaarMaand% InflatieConsumentenvertrouwen
2021September2,7-5
2021Oktober3,4-10
2021November5,2-19
2021December5,7-25
2022Januari6,4-28
2022Februari6,2-30
2022Maart9,7-39
2022April9,6-48
2022Mei8,8-47
2022Juni8,6-50
2022Juli10,3-51
2022Augustus12,0-54
2022September14,5-59

De werkloosheid en de inflatie geven een goede duiding aan de aard van de negatieve antwoorden van de indicatoren van het consumentenvertrouwen. Veel consumenten zijn pessimistisch, maar antwoordden nog lange tijd dat het een beetje slechter gaat dan tijdens voorgaande dieptepunten van het consumentenvertrouwen. Grote financiële veranderingen na bijvoorbeeld baanverlies hebben een grote impact op het vertrouwen, maar daar is in de huidige tijd niet vaak sprake van. De inflatie lijkt daarom een zeer bepalende factor achter het huidige uitzonderlijk lage consumentenvertrouwen.