1. Inleiding

De glastuinbouwsector heeft de ambitie uitgesproken om in 2040 klimaatneutraal te zijn. Met die ambitie in gedachten heeft de sector afspraken gemaakt met de Rijksoverheid over tussentijdse CO₂-emissiedoelen en de maatregelen en inzet die nodig zijn om deze doelen te halen. De afspraken zijn vastgelegd in het Convenant Energietransitie Glastuinbouw 2022-2030. Dit convenant is de opvolger van de Meerjarenafspraak Energietransitie Glastuinbouw 2014-2020 en voorlopers daarvan en is de uitwerking van de glastuinbouwparagraaf uit het Klimaatakkoord. Om te bepalen of lopende en toekomstige beleidsmaatregelen toereikend zijn om de gestelde doelen te behalen zijn betrouwbare cijfers over de CO₂-emissie en de energiehuishouding van de glastuinbouwsector van groot belang.

Op dit moment worden er zowel in de Energiemonitor van de Nederlandse glastuinbouw van Wageningen Social & Economic Research (WSER) als in de Klimaat- en Energieverkenning (KEV) van het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) cijfers gepubliceerd over (onder andere) energie en emissies van de glastuinbouw. Deze cijfers verschillen van elkaar doordat er gebruikgemaakt wordt van verschillende onderliggende gegevens en rekenmethoden (zie tekstkader). De KEV maakt gebruik van CBS-cijfers die worden afgeleid uit gegevens van de netbeheerders (zie tekstkader), terwijl WSER gebruikmaakt van gegevens over arealen per gewas uit de Landbouwtelling (LBT) in combinatie met een eigen dataverzameling voor het bepalen van het energieverbruik per hectare per gewas.

Achtergrond CBS-cijfers over energieverbruik in de landbouw

Op verschillende plaatsen worden cijfers gepubliceerd over energieverbruik in de glastuinbouw. Om de relatie tussen deze cijfers te begrijpen is het relevant om te weten hoe cijfers over de totale landbouw en specifiek voor de glastuinbouw tot stand komen.

Het CBS publiceert cijfers over de gehele landbouw als onderdeel van de nationale Energiebalans en rapporteert deze cijfers ook aan Eurostat en het Internationaal Energieagentschap (IEA) als onderdeel van de internationaal verplichte energiestatistieken. De cijfers uit de nationale energiestatistieken worden gebruikt door de Emissieregistratie (een samenwerkingsverband tussen o.a. RIVM (eindverantwoordelijk), CBS, PBL, WUR en TNO) voor het vaststellen van de officiële cijfers over broeikasgasemissies die ook internationaal worden gerapporteerd. Een kwaliteitseis bij deze rapportage is consistentie met de internationaal gerapporteerde energiestatistieken. Voor de Klimaat- en Energieverkenning (KEV; jaarlijks gepubliceerd door PBL als eindverantwoordelijk met TNO, CBS en RIVM als mede-auteurs) worden voor alle sectoren cijfers uit de CBS-Energiebalans en de emissieregistratie gebruikt als basis voor de modelberekeningen en ook gepubliceerd. Voor het verleden wordt het energieverbruik gepubliceerd volgens de energiestatistieken van het CBS, dus tot en met het meest recente, statistische jaar. De toekomstprojecties worden gebaseerd op voornoemde modelberekeningen.

Cijfers over energie in de glastuinbouw zijn geen onderdeel van de internationale rapportages over energie en broeikasgassen, maar vanuit nationaal oogpunt cruciaal omdat de glastuinbouw in Nederland een substantiële hoeveelheid energie verbruikt en produceert en omdat er ook apart klimaat- en energiebeleid is gericht op de glastuinbouw. CBS baseert de energiecijfers voor aardgas en elektriciteit in de landbouw in belangrijke mate op informatie van netbeheerders per aansluiting en kan in principe via die informatie veel relevante uitsplitsingen maken door het classificeren van de aansluitingen. Daarbij zou ook onderscheid gemaakt kunnen worden tussen subsectoren binnen de landbouw. Tot een paar jaar geleden publiceerde CBS echter geen separate cijfers over energieverbruik in de glastuinbouw om verwarring door de verschillen met cijfers over de glastuinbouw gepubliceerd door WSER te voorkomen.

Echter, dit niet publiceren bleek toch lastig houdbaar, omdat voor diverse doeleinden het wenselijk is om te weten wat de bijdrage is van de glastuinbouw aan de energiecijfers van de gehele landbouw zoals gebruikt in de Energiebalans en de KEV. Om die reden heeft CBS een uitgebreid onderzoek verricht naar de cijfers over aardgasverbruik in de glastuinbouw (CBS, 2023). Uit dit onderzoek kwam naar voren dat de onzekerheid in het aardgasverbruik van de glastuinbouw ongeveer gelijk is aan 4 procent en dat voor recente jaren het verschil met WSER veel kleiner is geworden. Om die reden publiceert CBS nu het aardgasverbruik in de Energiebalans en dit cijfer wordt ook overgenomen in de KEV (PBL, TNO, CBS & RIVM, 2024). Deze cijfers over het aardgasverbruik in de glastuinbouw zijn ook de basis voor de emissiecijfers voor de glastuinbouw in de KEV. In de Energiebalans en de KEV wordt voor elektriciteit nog geen onderscheid gemaakt tussen de glastuinbouw en de overige landbouw.

Daarom is in 2021 in opdracht van het Ministerie van Landbouw, Visserij, Voedselzekerheid en Natuur (LVVN) een traject gestart met als doel om de verschillen tussen deze cijfers beter te begrijpen en zoveel mogelijk weg te nemen. De uiteindelijke inzet is om een nieuwe informatiebasis voor energieonderzoek voor de glastuinbouw te ontwikkelen en beschikbaar te stellen. Het is de bedoeling dat zowel PBL als WSER in de toekomst uit deze datavoorziening de gegevens kunnen afleiden die nodig zijn voor hun werkzaamheden, waaronder de KEV, de Energiemonitor en verbonden of afgeleid onderzoek ten dienste van o.a. de convenantpartners, hun programma’s – waaronder het programma "Kas als Energiebron" – en hun kennisvragen. De te ontwikkelen informatievoorziening dient robuust, compleet, representatief, reproduceerbaar en structureel beschikbaar te zijn. Het CBS vervult in dit traject een uitvoerende rol voor wat betreft het ontwikkelen van de nieuwe datavoorziening en ontvangt daarbij inhoudelijke feedback van de belangrijkste gebruikers van de beoogde dataset, PBL en WSER.

In een eerste deelproject (CBS, 2023) zijn meetgegevens over aardgasleveringen van de netbeheerders gekoppeld aan gegevens op het niveau van individuele vestigingen van glastuinbouwbedrijven uit de Gecombineerde Opgave (GO) van de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) en is de data- en koppelkwaliteit voor deze gegevens geanalyseerd. Daarnaast is de inschatting van het areaal glastuinbouw volgens de GO vergeleken informatie uit andere (geografische) bronnen. In het tweede deelproject, waarop dit rapport betrekking heeft, is gekeken naar gegevens over elektriciteitshuishouding van de glastuinbouw. Opnieuw is de koppeling gelegd met gegevens uit de GO en is de data- en koppelkwaliteit onderzocht. Daarbij is gebruikgemaakt van meetgegevens over de aanvoer (inkoop) en aflevering (verkoop) van elektriciteit via het openbaar net en meetgegevens en schattingen van de elektriciteitsproductie uit aardgas met behulp van warmtekrachtkoppeling (WKK)-installaties. Het koppelen van data op microniveau is wenselijk om verschillende uitsplitsingen te kunnen maken die nodig zijn voor de analyses in de Energiemonitor en de modelberekeningen voor de KEV. Analyse van data op microniveau helpt ook om de kwaliteit van de daaruit afgeleide totalen op macroniveau te beoordelen.

Terminologie Energiebalansposten in relatie tot andere publicaties

In dit rapport is de terminologie zoals gebruikt in de Energiebalans van het CBS en de internationale energiestatistieken leidend. De termen die daar gehanteerd worden wijken af van de bewoording die in andere publicaties (onder andere de Energiemonitor van WSER) gebruikt wordt. In de Energiebalans wordt gesproken over aanvoer en aflevering van elektriciteit wanneer het gaat over de uitwisseling met het (openbaar) net of tussen bedrijven. In dit rapport hebben we het soms ook over levering (aanvoer) en teruglevering (aflevering), dat zijn termen die onder andere de netbeheerders ook gebruiken. In andere bronnen worden soms ook de termen inkoop of import gebruikt voor aanvoer en verkoop of export voor aflevering. Bij de elektriciteitsproductie maken we onderscheid tussen bruto en netto productie. Het verschil tussen de bruto en netto productie is het zogenaamde eigen verbruik, dat wil zeggen het elektriciteitsverbruik van de elektriciteitsproducerende installatie (bijvoorbeeld een WKK). Tot slot gebruiken we de term finaal energieverbruik om verbruik van energie aan te duiden. Dit is te berekenen als aanvoer plus bruto productie minus eigen verbruik minus aflevering en betreft voor de glastuinbouw het verbruik van elektriciteit voor de teelt en gerelateerde activiteiten op het bedrijf.

Dit rapport beschrijft de gebruikte databronnen en de koppelstrategie die ontwikkeld is om de eerder genoemde databronnen met elkaar te combineren (Hoofdstuk 2). Vervolgens wordt de kwaliteit en dekking van de gekoppelde dataset geanalyseerd (Hoofdstuk 3.1). Daarbij wordt ook beschreven welke factoren voor onzekerheid zorgen, wat daarvan de impact is (Hoofdstuk 3.2) en op welke manier de kwaliteit nog verbeterd zou kunnen worden (Hoofdstuk 4).