Vrijwel evenveel grenspendelaars uit België en Duitsland

Dit artikel brengt voor 2021 grenspendelaars in kaart die in Nederland werken, maar in Duitsland of België wonen. Dit is de inkomende pendel. In totaal gaat het om 86 duizend mensen. De uitgaande pendel betreft alle mensen die in Nederland wonen en in België of Duitsland werken. In aantal zijn dit er een stuk minder dan de inkomende pendel (ongeveer 20 duizend). Het arrondisse-ment Antwerpen was in de grensregio aan de Belgische kant een relatief grote afnemer van werknemers uit Nederland (3,6 duizend). Aan de Duitse kant was dat de Städteregion Aachen (2,1 duizend). In het vervolg beperken we ons tot de inkomende pendel. Daarbij gaan we in op een paar vragen. In welke regio werken de grenspendelaars? Bestaat er een samenhang met de omvang van de werkgelegenheid in die regio’s? Tenslotte stellen we het motief dat aan de pendel ten grondslag lag aan de orde.

De pendelcijfers voor dit artikel zijn ontleend aan het CBS (grens) dataportaal. Dit zijn op dit moment de meest recente cijfers. In het portaal zijn cijfers over Nederland en de buurlanden opgenomen over onder andere arbeid en economie (grensdata_portaal) . Dankzij ondersteuning van het Ministerie van Binnenlandse Zaken wordt het portaal geactualiseerd en uitgebreid.

Inkomende pendel Nederland

In welke regio’s werken pendelaars?

Van de 86 duizend inkomende pendelaars werken er 64 duizend in regio’s die direct aan België of Duitsland grenzen. Daarbij komen er iets minder uit België dan uit Duitsland. De gebruikte regio-indeling komt overeen met de internationaal afgesproken NUTS classificatie. Voor Nederland zijn dat de Corop gebieden (NUTS 3), een regionaal niveau tussen ge-meenten en provincies in.

Zuid-Limburg, liggend in de driehoek met België en Duitsland, telt met 17 duizend de meeste inkomende pendelaars. De meesten daarvan, 70 procent, waren woonachtig in België. Zuid-Limburg grenst aan de arrondissementen Hasselt, Maaseik, Tongeren en Luik aan de Belgische kant. De op één na grootste ontvanger van werknemers uit onze buurlanden is Zuid-Oost-Noord Brabant met Eindhoven als de grootste stad (9 duizend).

De regio in Nederland aan de Duitse grens met de meeste pendelaars is Noord-Limburg met 8 duizend en daarna Twente met bijna 6 duizend. In Noord-Limburg ligt Venlo als grootste stad direct aan de grens en in Twente is dat Enschede. In deze steden werken rela-tief veel werknemers die in Duitsland wonen.
Van de overige grensregio’s is de inkomende pendel vooral klein wanneer ze grenzen aan Nedersaksen (aan de noordelijke Nederlandse grens). In Delfzijl werken nauwelijks pende-laars uit Duitsland. Deze regio is in het oosten begrensd door water van de Eems. De veerverbinding naar Delfzijl duurt rond een uur en is niet met de auto mogelijk.

De NUTS 3 gebieden (meestal “Kreise”) aan de Nedersaksische kant (de “Kreisen" Aurich, Emsland, Grafschaft Bentheim, Leer en Emden kreisfreie Stadt) zijn zeer dun bevolkt. Met uitzondering van Emden tellen deze regio’s minder dan 200 mensen per vierkante kilometer. In de aangrenzende NRW regio’s varieert de dichtheid van 250 tot bijna 800 (Aachen).

Daar waar de meeste banen zijn?

De grootte van de inkomende grenspendel hangt dus samen met de aanwezigheid van grote steden aan de Nederlandse kant van de grens. Dat blijkt ook wanneer de samenhang van inkomende grenspendel met de totale werkgelegenheid in de Nederlandse grensre-gio’s in beeld wordt gebracht.

In Zuidoost-Noord-Brabant is de pendel-omvang groot en ook het aanbod van banen, in Oost-Groningen en Delfzijl zijn beide klein. Zuid- en Noord-Limburg passen niet helemaal in het beeld. In Zuid-Limburg is de pendel vanuit België relatief hoog ten opzichte van het totale aantal werkenden. In Noord-Limburg is de pendel ook relatief hoog. Venlo is daar een gemeente die direct aan de grens ligt en trekt mensen die in Duitsland wonen als vanouds aan om te gaan werken.

Ooit verhuismotief?

We weten niet precies welk motief ten grondslag lag aan de pendel. Op basis van gegevens over nationaliteit is wel bekend of grenspendelaars die in Nederland werken op enig moment waarschijnlijk zijn verhuisd naar België of Duitsland. Voor hen was de pendel een direct gevolg van de verhuizing.

Van de grenspendelaars uit Duitsland was bijna 60 procent niet-Nederlander. Voor de grens-pendelaars uit België was dit in iets mindere mate het geval, namelijk voor 45 procent.

Tot slot

Het voorliggende artikel bevat enkele cijfers over grensoverstijgende pendel. Veel is echter nog onbekend. Zo is de pendelomvang naar de werkregio in Nederland is vergeleken met het aantal banen in die regio. Het is niet bekend waar precies en in welke branche het in België of Duitsland woonachtige personeel werkzaam is. Dat geldt ook voor het soort arbeidscontract, of men in deeltijd werkt of in voltijd, het loon dat ze verdienen en bijvoorbeeld of de vestiging internationaal actief. Om vast te stellen of dergelijke cijfers haalbaar zijn, is meer onderzoek nodig.

Deze cijfers kunnen helpen om te begrijpen waarom de inkomende in vergelijking tot de uitgaande pendel zo hoog is. Als mogelijke verklaring is wel genoemd dat Nederland relatief veel werk in deeltijd kent. De redenering is dan dat ook mensen uit onze buurlanden van de ruimere keuze die hiermee gepaard gaat, zouden kunnen profiteren. Als daadwerkelijk blijkt dat de inkomende pendel relatief vaak in deeltijd werkt, geeft dat meer ruggensteun voor genoemde verklaring. Verder worden taalbarrières ook wel genoemd als belemmering voor grensoverstijgende mobiliteit. Voor de pendel uit Vlaanderen, speelt dit niet, voor die uit Duitsland wellicht. Nieuwe cijfers over bijvoorbeeld lonen en internationale activiteit kunnen meer zicht bieden op het belang van taal voor grensoverstijgende pendel.

Het CBS werkt samen met de statistiek-bureaus uit Duitsland en België om de hiaten in de informatie over grensoverstijgende statistieken te vullen. Daarbij gaat het dan niet alleen over cijfers van de pendel, maar ook om andere cijfers die van belang zijn voor gebruikers in het veld van onze buurlanden. Denk daarbij aan statistieken over arbeid (waaronder: deeltijd/voltijd, vast/tijdelijk en arbeidsparticipatie, vacatures), over de woningmarkt (waaronder: huur/koop, woon-oppervlakte, een- en meergezinswoningen), over de nabijheid van voorzieningen (zieken-huis, treinstation, bioscoop, supermarkt) en over de economie (inkomen). Voor deze werkzaamheden heeft het CBS ondersteuning gekregen van het Ministerie van Binnenlandse Zaken.