1. Inleiding

Energie gebruiken is een basisbehoefte van de mens. In de periode 1800-2000 is het energieverbruik in Nederland zeer sterk toegenomen. Rond 1800 werd 31 petajoule (PJ) aan energie verbruikt (Schot et al., 2000). Aan het einde van de 19e eeuw was dit verbruik ongeveer 6 keer groter geworden. Kort na de Tweede Wereldoorlog en vooral tussen 1960 en 1973, het jaar van de eerste oliecrisis,  groeide het energieverbruik explosief. Hierna stokte de groei tot halverwege de jaren 1980 de effecten van de tweede oliecrisis waren weggeëbd. Vanaf die periode groeide het energieverbruik weer gestaag en bereikte het hoogste punt in 2010. Rond 2013 begon het totale energieverbruik in Nederland licht te dalen. Deze daling versnelde in 2022 door de besparing op aardgas na de Russische inval in Oekraïne. In 2023 was het energieverbruik 2610 PJ, 17 procent minder dan in 2000 (CBS Statline, 2024).

Parallel aan de autonome ontwikkelingen is er ook al lang beleid gevoerd om de energievoorziening een bepaalde kant op te sturen. Doelen zijn bijvoorbeeld het streven naar verbruik van schone energie, afhankelijkheid van andere landen verminderen, energie besparen en uiteraard energie betaalbaar houden voor bevolking en bedrijven. In grote lijnen zorgen beschikbaarheid, technologische ontwikkelingen, prijsontwikkelingen en beleid voor veranderingen in welke soort energie wordt gebruikt in een land. In deze publicatie beschrijven we in detail welke omslagen in verbruik van soorten energie in welke periode hebben plaatsgevonden. Met andere woorden: welke energietransities vonden wanneer plaats, in welke periode en tegen welke maatschappelijke achtergrond?

In deze publicatie zeggen we dat een energietransitie inzet als een bepaalde energiedrager van enige omvang aan een groeispurt begint met als resultaat dat een andere energiedrager wordt verdrongen. Criteria zijn dat het aandeel in het totaal verbruik van de energiedrager groter dan 5 procent is, waarbij een groei van meer dan 10 procent per jaar inzet voor minstens 5 jaar.