4. Windenergie

Windenergie is een zeer zichtbare vorm van hernieuwbare energie. Windmolens staan vooral in de kustprovincies, omdat het daar het meeste waait. Ook op zee staan molens. De bijdrage van windenergie aan het totale eindverbruik van hernieuwbare energie in Nederland lag op 31 procent in 2023.

Ontwikkelingen

Het opgestelde vermogen voor windenergie is in 2023 toegenomen en stond einde jaar op 10 789 megawatt; eind 2022 was dit nog 8 755 megawatt. De groei is grotendeels te danken aan de toename van capaciteit op zee, die met 55 procent groeide en eind 2023 goed was voor 3 978 megawatt. Op land werd er 655 megawatt aan windmolens bijgeplaatst, het totaal opgestelde vermogen van 2023 kwam hiermee uit op 6 812 megawatt. De elektriciteitsproductie (genormaliseerd) is in 2023 met een kwart gestegen naar 26,7 miljard kWh. Wind op zee was in 2023 goed voor 41 procent van de totale elektriciteitsproductie uit wind. 

Financiële ondersteuning van de overheid heeft een belangrijke rol gespeeld bij de opstart van windenergie. In 2006 sloot de minister van Economische Zaken de destijds belangrijkste subsidieregeling, de Regeling Milieukwaliteit Elektriciteitsproductie (MEP), vanwege de grote populariteit en daaruit voortvloeiende financiële verplichtingen. De ondersteuning voor toen bestaande en ingediende projecten bleef bestaan en in 2017 hebben de laatste projecten het einde van de looptijd van die ondersteuning bereikt. Als opvolger van de MEP werd in april 2008 een nieuwe subsidieregeling voor nieuwe windmolens gestart: de regeling Stimulering Duurzame Energieproductie (SDE, vanaf 2011 SDE+ en vanaf 2020 SDE++). De subsidie dekt het verschil tussen de kostprijs en de gemiddelde opbrengst van windenergie per kilowattuur. Inmiddels is deze subsidieregeling alleen nog beschikbaar voor windmolens op het land.  

Voorheen werden ook windparken op zee gesubsidieerd. Windmolens op zee produceren meer elektriciteit per eenheid vermogen dan windmolens op land, maar zijn ook duurder. De hogere opbrengst per eenheid vermogen van wind op zee woog lange tijd niet op tegen de hogere kosten per eenheid vermogen en per eenheid geproduceerde elektriciteit was wind op zee dan ook duidelijk duurder dan wind op land (Lensink et al., 2012). De laatste jaren is hier echter verandering in gekomen en daarmee is ook een einde gekomen aan de subsidieregeling voor windparken op zee.

In 2018 en 2019 werden de vergunningen voor de bouw van het eerste subsidieloze windpark op zee ter wereld, Hollandse Kust Zuid, uitgereikt aan Vattenfall (Rijksoverheid, z.d.) In 2023 is een groot deel van dit windpark stroom gaan leveren en de verwachting is dat in 2024 het park volledig operationeel zal zijn. Alle vergunningen die sindsdien verstrekt zijn, zijn subsidievrij; wel is het zo dat voor de nieuwe windparken op zee de landelijke netbeheerder de kosten draagt voor de aansluiting van de windparken op het landelijk stroomnet.

Eind 2022 stond er 2,6 gigawatt aan windmolens op zee, wat in 2023 uitgegroeid is naar bijna 4 gigawatt. Deze toename is vooral te danken aan  twee grote nieuwe windparken op zee: het eerder genoemde Hollandse Kust Zuid (1,5 GW) en Hollandse Kust Noord, kavel V (0,8 GW), welke sinds december 2023 volledig operationeel zijn. In juni 2022 heeft het kabinet aangegeven 21 gigawatt opgesteld vermogen van windmolens op zee te willen realiseren rond 2030 (Rijksoverheid, 2022b). Deze planning is in mei 2024 bijgesteld naar eind 2032 om zo bedrijven en ontwikkelaars meer tijd te geven en netaansluitingen te realiseren. 

De bouw van het nieuwe windpark op de locatie Hollandse Kust West (1,5 gigawatt) aan Ecowende (kavel VI) en Oranje Wind Power II (kavel VII) is gestart in 2023, de verwachte ingebruikname zal 2026-2027 zijn (RVO, 2024c). Er komen ook kavels vrij op de locaties IJmuiden Ver (6 gigawatt), Nederwiek (6 gigawatt),  Doordewind (2 gigawatt) en Ten Noorden van de Waddeneilanden (0,7 gigawatt). Begin 2023 werd bekend dat het windpark Ten Noorden van de Waddeneilanden bestemd wordt voor de productie van waterstof (Rijksoverheid, 2023b). 

StatLine - Windenergie op land; productie en capaciteit naar ashoogte (cbs.nl)

Op grotere hoogte van het maaiveld staat meer wind dan op het maaiveldniveau. Daardoor produceren hoge molens per eenheid vermogen (in de tabel opgenomen als productiefactor) over het algemeen meer windenergie. Door de jaren heen worden steeds meer grote en dus hoge molens bijgeplaatst en kleine molens afgebroken. In de categorieën tot en met 70 meter ashoogte werden de laatste jaren meer windmolens afgebroken dan bijgeplaatst. De opgestelde capaciteit aan windmolens hoger dan 70 meter neemt wel toe en met name in de hoogste categorie, ashoogte van 96 meter of meer, is de laatste jaren een sterke stijging te zien. Eind 2023 was ongeveer twee derde van het opgestelde vermogen windmolens met een ashoogte van 96 meter of meer.

StatLine - Windenergie op land; productie en capaciteit per provincie (cbs.nl)

Op land staan de meeste windmolens in Flevoland en in de kuststreek. In de kuststreek speelt het grotere windaanbod een belangrijke rol. Bij de plaatsing van de windmolens is het windaanbod echter niet de enige factor. Ook de beleving van de inpasbaarheid in het landschap speelt een belangrijke rol. Dat verklaart waarom in Flevoland de meeste windmolens staan, ondanks de minder gunstige windcondities in deze provincie ten opzichte van de kuststreek (SenterNovem, 2005).

Gerealiseerde windenergie draagt bij aan het in het klimaatakkoord vastgestelde doel om in 2030 tenminste 35 TWh duurzame elektriciteit op land (wind en grootschalige zonne-energie-installaties > 15 kW) te realiseren (PBL, 2021). In de Regionale Energiestrategie (RES) wordt het regionale aandeel voor de landelijke opgave zo concreet mogelijk uitgewerkt. Gemeenten, provincies en waterschappen stellen deze RES-en op en er wordt door het CBS ook vanaf RES-niveau gepubliceerd over het vermogen en de productie van wind op land: Hernieuwbare energie; zonnestroom, windenergie, RES-regio.

Methode

Zie voor een omschrijving van de methode inclusief rekenvoorbeelden van de normalisatie 4.1 Windenergie uit Protocol Monitoring Hernieuwbare Energie, RVO en CBS.

Het vermogen is bepaald aan de hand van een CBS-database met alle windmolenprojecten. Elk jaar vernieuwt het CBS deze database op basis van gegevens uit de administraties van VertiCer. Het moment van het in en uit gebruik nemen van een molen is bepaald aan de hand van de elektriciteitsproductiegegevens van VertiCer, in combinatie met openbare gegevens op internet en Windstats. Tussen de uitkomsten van het CBS over het opgestelde windenergievermogen en die van andere bronnen, zoals de Monitor Wind op land en Windstats, treden soms verschillen op. Doorgaans worden deze veroorzaakt door verschillen in het moment van in of uit gebruik nemen van windmolens of (delen van) windmolenparken. 

In Nederland staan ook kleine windmolens, in de meeste gevallen bij landbouwbedrijven voor stroomproductie voor eigen gebruik. In 2023 betreft het in totaal circa 300 windmolens met per stuk een vermogen van 70 kilowatt of minder en met een gezamenlijk vermogen van vijf megawatt; deze molens staan geregistreerd bij VertiCer. Gezien de geringe omvang in totaal vermogen en om praktische redenen worden deze molens niet in de statistiek meegenomen. 

De elektriciteitsproductie is berekend aan de hand van de administratie achter de certificaten voor de Garanties van Oorsprong van VertiCer. Daarnaast wordt voor ontbrekende productiecijfers bij VertiCer gekeken of deze kunnen worden aangevuld met data vanuit de netbeheerders. 

Van VertiCer ontvangt het CBS cijfers met betrekking tot de brutoproductie en de netto aflevering aan het net per windmolen. Het verschil hiertussen is het eigen verbruik van de windmolen. Voor veel windmolens ontbreekt echter de brutoproductie. In dat geval wordt de aflevering als productiewaarde aangenomen. Eind 2023 zal er een verbeterslag worden gemaakt door het eigen verbruik, waar dit ontbreekt, mee te nemen in de productieschatting van de windmolens. Voor de windmolens op land is de afwijking van de brutoproductie ten opzichte van de netto aflevering geschat op 1 procent. Voor de windparken op zee is dit per windpark uitgevraagd en wordt de afwijking geschat op 2 procent.

De onzekerheid in de CBS-cijfers over de elektriciteitsproductie uit windenergie in 2023 wordt geschat op 2 procent.