1. Inleiding
Hoe belangrijk is de natuurlijke leefomgeving voor onze economie en onze samenleving? Kunnen we een waarde toekennen aan onze bossen, duinen, en andere natuurgebieden om dit belang inzichtelijk te maken? En hoe bepalen we die waarde? De Natuurlijk kapitaalrekeningen (NKR), gebaseerd op internationale statistische richtlijnen, helpen deze vragen te beantwoorden.
De natuur draagt op veel verschillende manieren bij aan het welzijn van mensen. Denk bijvoorbeeld aan het voedsel dat we eten, het water dat we drinken en de plantaardige materialen die we gebruiken als brandstof, bouwmaterialen en medicijnen. De natuur levert ook minder zichtbare bijdragen, zoals klimaatregulering, bescherming tegen overstromingen, het verwijderen van luchtverontreinigende stoffen door vegetatie, en de bestuiving van gewassen door insecten. Ten slotte voorziet een groene leefomgeving in woongenot en recreatiemogelijkheden. Deze bijdragen van de natuurlijke leefomgeving en de baten die dat oplevert voor economische en andere menselijke activiteiten worden ecosysteemdiensten genoemd.
In de gangbare economische statistieken blijft de bijdrage van natuur aan ons welzijn vaak buiten beeld. De natuur wordt als het ware beschouwd als een onzichtbare kracht, die een essentiële bijdrage levert aan onze economie en maatschappij, maar die niet wordt weergegeven in de economische cijfers. Zo wordt bijvoorbeeld in de nationale rekeningen de waarde van bos enkel gebaseerd op de hoeveelheid hout die gewonnen wordt. De bijdrage van onder andere koolstofvastlegging, luchtfiltratie door bomen, en recreatie blijft buiten beeld of wordt niet specifiek aan het bos toegeschreven. Door de bijdrage van deze ecosysteemdiensten niet mee te nemen, wordt het bos ondergewaardeerd. Voor het maken van goed beleid is volledige informatie over het belang van natuur voor de samenleving essentieel, vooral bij complexe afwegingen op het gebied van landbouw, natuurbescherming en ruimtelijke ordening.
Een manier om het belang van de natuur inzichtelijk te maken, is om de waarde van ecosysteemdiensten in geld uit te drukken. Dit is in de praktijk vaak een behoorlijke uitdaging, omdat er meestal niet direct wordt betaald voor de diensten die de natuur ons levert. Bovendien is het vaak onderwerp van discussie of het monetair waarderen van natuur eigenlijk wel mogelijk of wenselijk is. Onze natuurlijke leefomgeving is immers van onschatbare waarde. Zonder schone lucht, schoon water, en een gezonde bodem voor onze voedselproductie kunnen we niet leven en functioneren op deze aarde.
De nieuwe internationale statistische richtlijnen van het SEEA Ecosystem Accounting (SEEA EA; UN, 2021; Hein et al., 2022) bieden handvatten om de sociaal-economische gebruikswaarde van de natuur in geld uit te drukken: de waarde die wordt ontleend aan het gebruik van de natuur op basis van de ecosysteemdiensten die de natuurlijke leefomgeving levert en daarmee direct bijdraagt aan de economie en samenleving. Volgens deze aanpak bepalen we niet ‘de waarde van natuur’, maar wel de huidige gebruikswaarde van ecosystemen.
Het CBS werkt sinds 2015 samen met Wageningen Universiteit (WUR), en in opdracht van het ministerie van Landbouw, Visserij, Voedselvoorziening en Natuur (LVVN), aan het opstellen van de Natuurlijk kapitaalrekeningen voor Nederland (e.g. Hein et al., 2021). De NKR zijn een statistisch raamwerk gebaseerd op het SEEA EA dat als doel heeft de relatie tussen natuur, economie en menselijke activiteiten inzichtelijk te maken. Dit rekeningenstelsel is een uitbreiding op de Nationale rekeningen. Het beschrijft onder andere de omvang en kwaliteit van ecosystemen en de ecosysteemdiensten die door deze ecosystemen worden geleverd aan de maatschappij. Vanaf 2026 worden EU-lidstaten verplicht om een deel van de Natuurlijk kapitaalrekeningen jaarlijks te rapporteren.
In deze publicatie wordt de sociaal-economische gebruikswaarde van de natuur in Nederland beschreven, zoals berekend in de NKR. Hoofdstuk 2 gaat dieper in op de begrippen, methoden en context van het monetair waarderen van ecosysteemdiensten en ecosysteemkapitaal. Daarbij wordt ook toegelicht hoe deze cijfers op de juiste manier kunnen worden geïnterpreteerd en gebruikt. In hoofdstuk 3 worden de resultaten voor het aanbod en verbruik van ecosysteemdiensten in Nederland beschreven voor de periode 2013-2022. Ten slotte worden in hoofdstuk 4 de resultaten voor ecosysteemkapitaal gepresenteerd.