1. Inleiding
Gemiddeld genomen scoort de Nederlandse jeugd hoog op levenstevredenheid en geluk. Zo bleek uit het CBS-onderzoek Belevingen 2015 – het meest recente CBS-onderzoek waarin deze aspecten van welbevinden voor 12- tot 25-jarigen in beeld zijn gebracht – dat ongeveer 9 op de 10 jongeren gelukkig zijn en tevreden zijn met het leven dat ze leiden (Van Beuningen en De Witt, 2016).
De laatste jaren echter zijn er signalen dat het minder goed gaat. Zo constateert UNICEF Nederland dat het mentale welbevinden van jongeren in Nederland onder druk lijkt te staan, mogelijk als gevolg van sociaal-maatschappelijke ontwikkelingen en een complexe samenleving die veel vraagt van kinderen en jongeren (Kleinjan, Pieper, Stevens, Van de Klundert, Rombouts, Boer en Lammers, 2020).
In de Volksgezondheid Toekomstverkenning 2018 van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) wordt gesteld dat veel jongeren en jongvolwassenen druk ervaren om te presteren en dat dit lijkt toe te nemen (RIVM, 2018). Uit onderzoek van het Trimbos instituut, RIVM en Amsterdam UMC blijkt inderdaad dat de ervaren druk met betrekking tot schoolwerk onder scholieren is toegenomen en dat er ook bij studenten eerste voorzichtige aanwijzingen zijn dat de prestatiedruk stijgt (Schoemaker, Kleinjan, Van der Borg, Busch, Muntinga, Nuijen en Dedding, 2019). Hierbij wordt aangetekend dat de ervaren prestatiedruk maar een deel is van een veel breder verhaal over stress bij jongeren.
Uit het CBS-onderzoek Sociale samenhang en Welzijn onder de 18-plus bevolking komt naar voren dat jongvolwassenen (18- tot 25-jarigen) de enige leeftijdsgroep zijn die in de periode 2015-2020 een substantiële daling in tevredenheid met het leven en vooral in geluk laten zien (CBS StatLine, 2021a).
De coronacrisis begin 2020 trof de jeugd hard (Reep en Hupkens, 2021). Tussen het eerste kwartaal van 2020 en het tweede kwartaal van 2021 verdubbelde het aandeel personen met psychische gezondheidsklachten (het gaat dan om kenmerken als somberheid, in de put zitten, zenuwachtigheid, onrust en ongelukkig zijn) onder 12- tot 18-jarigen van 6 naar 13 procent en onder 18- tot 25-jarigen van 12 naar 24 procent. Een toename in psychische gezondheidsklachten die beduidend sterker is dan bij de volwassenen. Desgevraagd gaven in de tweede helft van 2020 een op de vijf 12- tot 18-jarigen en bijna een op de drie 18- tot 25-jarigen aan tijdens de coronacrisis vaker gestrest te zijn dan in de periode ervoor. Toch had de coronacrisis niet op alle jongeren een negatieve impact: 10 á 15 procent zei zich tijdens de coronacrisis minder vaak gestrest te voelen dan voorheen. Ook ander onderzoek, overzichtelijk bijeengebracht door het Nederlands Jeugdinstituut (NJi, 2021), laat zien dat de coronacrisis heeft geleid tot toegenomen angst, somberheid, eenzaamheid, verminderde schoolresultaten en sociale contacten bij jongeren. Het algemene beeld is dat het mentaal vooral slechter gaat met jongeren in Nederland als gevolg van de coronacrisis (zie ook De Klerk, Olsthoorn, Plaisier, Schaper en Wagemans, 2021; I&O Research, 2020; Jansen, Bolt, Hooiveld, Hendriksen, Korevaar, 2021; OpenUp, 2020; NOS, 2021; RIVM, 2021; RIVM, Trimbos-instituut en GGD GHOR Nederland, 2021).
Het CBS-onderzoek Belevingen 2021 was geheel aan het onderwerp welzijn en stress van jongeren gewijd. Hoe gelukkig en tevreden zijn jongeren anno 2021? Hoe gestrest zijn ze en waardoor wordt die stress veroorzaakt? Ervaren ze prestatiedruk? Ervaren ze steun van mensen om zich heen? Welke verschillen bestaan er op deze punten tussen tieners en jongvolwassenen? Tussen jongens en meisjes? En tussen leerlingen en studenten op verschillende onderwijsniveaus? En welke invloed heeft de coronacrisis naar eigen zeggen op hun welbevinden en stress gehad? Deze en meer vragen worden in dit rapport beantwoord.
Eerst wordt in de hoofdstukken 2 en 3 een beeld geschetst van achtereenvolgens het welzijn van de Nederlandse jongeren en de stress die ze ervaren. In hoofdstuk 4 staan risico- en beschermende factoren centraal die volgens onderzoek van het Trimbos-instituut (Kleinjan et al., 2020) van invloed zijn op het mentale welbevinden van jongeren, zoals prestatiedruk, sociale vergelijking en zelfbeeld, veerkracht, eigenwaarde en sociale steun. In hoofdstuk 5 worden de resultaten van dit onderzoek in samenhang beschreven. Afgesloten wordt met hoofdstuk 6 waarin is weergeven wat de door jongeren ervaren invloed van de coronacrisis op hun leven in het algemeen, op een aantal specifieke behoeften, op hun welzijn en stressgevoelens is geweest. In deze hoofdstukken zijn uitsplitsingen opgenomen naar geslacht, leeftijd en onderwijsniveau. Bij de uitsplitsing naar onderwijsniveau gaat het expliciet om de onderwijsvolgenden.
De bijlagen bevatten tabellen met de belangrijkste cijfers van deze publicatie, de onderzoeksverantwoording, literatuurreferenties en een tijdlijn van de maatregelen die zijn getroffen ter bestrijding van corona. Meer gedetailleerde cijfers met ook uitsplitsingen naar groepen jongeren zijn in maatwerktabellen beschikbaar.
Deze publicatie is uitgebracht als webpublicatie en is beschikbaar via de website van het CBS.