SDG 11.2 Leefomgeving
In het tweede deel van SDG 11 gaat het om de omgeving waarin mensen wonen en werken. Hoe zorg je ervoor dat de lokale leefomgeving veilig, betaalbaar, toegankelijk en duurzaam wordt? In Nederland is ruimte schaars en staan de leefomgeving en de beschikbare ruimte onder druk.
Samenvatting van de resultaten
Het dashboard en de indicatoren
Dashboard SDG 11.2 Leefomgeving
Meer informatie
Samenvatting van de resultaten
- Vier van de tien indicatoren wijzen op een daling van de brede welvaart: de beschikbare oppervlakte per inwoner daalt omdat de bevolking groeit. Mensen hebben in toenemende mate last van geluidshinder door buren of verkeer. De biodiversiteit in de directe leefomgeving verslechtert trendmatig.
- Drie indicatoren wijzen op een stjging van de brede welvaart: de luchtkwaliteit gaat vooruit, slachtofferschap van misdaad neemt af, en mensen ervaren dat de sociale cohesie in hun woonomgeving toeneemt.
- Nederland staat aan de onderkant van de EU-ranglijst bij geluidshinder en bij oppervlakte per inwoner.
- De dalende trend in het percentage van de bevolking dat zich onveilig voelt in de buurt is veranderd in een stabiele.
Het dashboard en de indicatoren
SDG 11 heeft niet alleen betrekking op wonen (dashboard 11.1), maar ook op de omgeving waarin gewoond en geleefd wordt. Gezien de grote druk op de schaarse beschikbare ruimte: hoe houden we de lokale leefomgeving veilig, betaalbaar, toegankelijk en duurzaam?
Bij het beleid voor SDG 11 zijn veel verschillende ministeries betrokken: BZK, EZK, IenW, LNV, OCW, VWS en BZ (CBS, 2021). Er zijn ook duidelijke raakvlakken met andere SDG’s, zoals SDG 6 Schoon water en sanitair, SDG 9.1 Industrie, innovatie en infrastructuur: infrastructuur en mobiliteit, SDG 9.2 Industrie, innovatie en infrastructuur: duurzame bedrijvigheid en SDG 13 Klimaatactie. De overheid werkt aan de Nationale Omgevingsvisie om vraagstukken met gevolgen voor de fysieke leefomgeving als verstedelijking, verduurzaming en klimaatadaptatie in samenhang aan te pakken. Hierbij hoort de Nationale Omgevingswet, die alle huidige wetten over de leefomgeving bundelt, maar waarvan de invoering vooralsnog is uitgesteld. Verder zijn hier het erfgoedbeleid, mobiliteitsbeleid, de (Europese) Agenda Stad rond vraagstukken als snelle verstedelijking en de impact van verstedelijking op het milieu, de City Deals en de Regio Deals van belang. Weerbaarheid tegen verschillende rampen is terug te vinden in het beleid op integraal waterbeheer en bij klimaatadaptatie.
In dit tweede dashboard van SDG 11 ligt de focus op de omgevingsfactoren: de hoeveelheid ruimte per persoon, afvalverwerking, en overheidsuitgaven voor het milieu. Andere indicatoren betreffen stedelijke fijnstofconcentraties en slachtoffers van misdaad. Een nieuwe indicator in dit dashboard is het rapportcijfer dat men geeft voor de sociale cohesie in de woonbuurt. De binding met de eigen woonomgeving wordt daarbij afgeleid uit het aantal en de aard van de contacten met andere buurtbewoners, de tevredenheid met de bevolkingssamenstelling en de mate waarin men zich thuis voelt in de buurt.
Vier van de tien indicatoren in dit dashboard ontwikkelen zich in de richting van de doelen. Bij drie beweegt de trend van de doelen af. Nederland hoort binnen de EU doorgaans tot de middengroep of zelfs achterhoede.
Middelen en mogelijkheden
Gebruik
Uitkomsten
Beleving
Middelen en mogelijkheden betreffen de beschikbare ruimte en de uitgaven aan de bescherming van de kwaliteit van de leefomgeving. Omdat de bevolking van Nederland blijft toenemen, wordt de totale ruimte per inwoner steeds kleiner. In 2021 was er per inwoner gemiddeld 91 vierkante meter minder ruimte dan aan het begin van de trendperiode in 2014. Naar de toegankelijkheid of aantrekkelijkheid van de beschikbare ruimte is dan nog niet gekeken, maar wel is duidelijk dat de groene en blauwe ruimte per inwoner ook trendmatig afneemt. Nederland is het op een na dichtstbevolkte land van de EU: alleen op Malta hebben mensen minder ruimte ter beschikking. De overheidsuitgaven aan milieubescherming zijn redelijk constant: 1,5 procent van het bbp in 2020. Nederland geeft verhoudingsgewijs veel uit aan milieubescherming, waarmee het binnen de EU bij de kopgroep hoort. Het CBS onderzoekt momenteel in het kader van de Natuurlijk Kapitaalrekeningen de relatie tussen de inrichting van de leefomgeving en brede welvaart (zie het rapport Natuurlijk kapitaal en brede welvaart in Nederland - leefomgeving in verandering).
Gebruik gaat over hoe mensen hun leefomgeving gebruiken. In 2020 haalden gemeenten gemiddeld 583 kilo afval per inwoner op, flinke meer dan in 2019 (553 kilo per persoon). Onder invloed van de coronamaatregelen waren mensen meer thuis en lieten zij ook meer producten thuis bezorgen, wat veel verpakkingsafval met zich meebracht. Binnen Europa neemt Nederland een middenpositie in. Mogelijke verschillen in de soorten afval die gemeentelijke diensten in verschillende landen ophalen, kunnen de ranking overigens beïnvloeden.
Uitkomsten hebben betrekking op de kwaliteit en veiligheid van de leefomgeving. Er zijn per inwoner steeds minder emissies van verzurende stoffen (zwaveloxide, stikstofoxide en ammonia), de trend is neerwaarts. Vanaf 2020 zijn er nieuwe EU-regels voor het bepalen van de emissieplafonds en de toetsing van de emissies aan deze plafonds (EU-richtlijn Nationale Emissieplafonds). Ook gunstig is de gestage en trendmatige afname van de stedelijke achtergrondconcentratie van fijnstof. Fijnstof is een verzamelbegrip voor zwevende deeltjes in de lucht. Deze Monitor bevat de fijnere fractie van fijnstof, namelijk PM2,5 (deeltjes met een diameter kleiner dan 2,5 micrometer).
Een ander gewaardeerd aspect van de leefomgeving is de aanwezigheid van natuur. De indicator vogels in de stad is een maatstaf voor natuur in de stad. Sommige vogelsoorten voelen zich meer thuis tussen mensen en bebouwing dan in het buitengebied. Met de vogelsoorten die kenmerkend zijn voor de bebouwde omgeving, gaat het niet goed. De populatie van 83 voor de stad kenmerkende inheemse broedvogelsoorten die zijn aangetroffen in het Meetnet Urbane Soorten (MUS), is sinds het startjaar van de index in 2007 ruim vijf procent achteruitgegaan. Dit wijst erop dat de stedelijke omgeving als broedplek voor deze vogels minder geschikt wordt.
De veiligheid in de leefomgeving lijkt toe te nemen: steeds minder Nederlanders geven aan slachtoffer van een misdaad te zijn geweest, en de trend is neerwaarts. In 2021 ging het om 17,1 procent van de bevolking van 15 jaar en ouder. In 2014 was dat nog bijna 29 procent. Deze cijfers zijn afkomstig uit de Veiligheidsmonitor 2021. Door wijzigingen in de vraagstelling en onderzoeksopzet zijn de uitkomsten van de Veiligheidsmonitor 2021 niet zonder meer te vergelijken met die van de eerdere edities. Hier hebben we gebruik gemaakt van cijfers uit de vernieuwde Veiligheidsmonitor die voor deze wijziging gecorrigeerd zijn.
Een nieuwe indicator in dit dashboard is het rapportcijfer dat bewoners geven voor de sociale cohesie in hun woonbuurt. De binding met de eigen woonomgeving wordt daarbij afgeleid uit het aantal en de aard van de contacten met andere buurtbewoners, de tevredenheid met de bevolkingssamenstelling en de mate waarin men zich thuis voelt in de buurt. In 2021 waardeerden mensen de sociale cohesie in hun woonbuurt met het rapportcijfer 6,4. De tevredenheid heeft een stijgende trend.
Beleving gaat over hoe mensen hun leefomgeving ervaren. In 2021 voelde 2,0 procent van de inwoners zich vaak niet veilig in de eigen buurt, de trend is omgeslagen van dalend naar neutraal. In vergelijking met andere EU-landen heeft een groot deel van de huishoudens hinder van geluidsoverlast door buren en verkeer. Hier is de trend stijgend.